İstifanın şifreleri-/ MESUT ÇEVİKALP

18 Şubat 2013 / MESUT ÇEVİKALP

Papa XVI. Benedictus’un ani istifası akabinde ortaya atılan iddialar Amerikalı yazar Dan Brown’un satış rekorları kıran “Da Vinci Şifresi”ni hatırlattı. Peki, Papa neden istifa etti? Eşine az rastlanan tarihî gelişme dünyayı nasıl etkileyecek?

Vatikan’da sıradan bir pazartesi sabahı yaşanıyordu. Papa XVI. Benedictus, haftalar önce planlanan “Otrantolu denizci askerlerin azizlik mertebesine yükseltilmesi” törenini yönetmek için salona girdiğinde her zamanki sade cübbesi üzerindeydi. Papa Latince konuşuyordu, tören öncesi muhabirlere konuşma metni de verilmemişti. Çoğu, Papa’nın mutat konuşmalarından birini dinlediği kanısındaydı. Biri hariç. İtalyan haber ajansı ANSA’nın Vatikan muhabiri Giovanna Chirri Latince biliyordu, yılın haberini yakaladığının farkındaydı… Haberi “acil” koduyla geçti ajansa. Ardından Twitter’dan bildirdi tarihî gelişmeyi. Yazdığı tek satırlık cümle dünyayı ayağa kaldırmaya yetti: “Papa istifa ettiğini duyurdu, dizlerimin bağı çözüldü.”

Vatikan Sözcüsü Federico Lombardi, gün içinde doğruladı gelişmeyi. Yaklaşık 6 asır aradan sonra bir kez daha Katolik Kilisesi Kanunu’nun 332. maddesinin 2. kaidesi işletildi. Papa hür iradesiyle çekiliyordu ruhani liderlikten. Ansızın gelen “esrarlı” istifa kararının gerekçesi tatmin etmedi dünyayı. Yaşlılıktan ötürü yorulduğunu söylüyordu Papa! Konuşmaları, mesajları ve attığı twitler geriye doğru tarandı, Ruhani liderin adım adım istifaya yürüdüğü görüldü. “Hepimiz günahkârız. Tanrı’nın merhamet gücüne iman etmemiz gerekir. Ancak onun lütfu bizi dönüştürür ve bizi yeniler.” diye yazmıştı son twitinde. Bir konuşmasında da ‘Vatikan’da güvenebileceği kimsenin kalmadığını’ söylemişti.

Dünya kamuoyu, papaların ölene kadar görevde kalmasını savunan, muhafazakâr ekolden gelen, selefi II. Jean Paul’ün (II. Yuhanna Paulus) ölene kadar görevini sürdürmesi için Vatikan’da ciddi bir çaba sergileyen XVI. Benedictus’un (Joseph Alois Ratzinger) konuşma ve icraatlarına ters düşen istifasını temellendirmekte zorlandı doğrusu. 3 ay önce ağır bir kalp ameliyatı geçirdiği, yürümekte zorluk çektiği, hatta uzun yolculuklara çıkamadığı açıklansa da “belgesiz” iddiaların önüne geçilemedi. “Da Vinci Şifresi”ni aratmayan iddialar atıldı ortaya. Amerikalı yazar Dan Brown’un satış rekorları kıran, sonradan beyaz perdeye taşınan kitabındaki gibi  “Derin Vatikan”, “Katolik Kilisesi’ndeki örtülü iktidar savaşları” ve “Papa’ya karşı çalışan gizli oluşumlar” gündeme taşındı. “85 yaşındaki Alman asıllı Papa’ya karşı komplo kurulduğu, ona ait gizli belgelerle istifaya zorlandığı” geçti satır aralarında. “Kol kırılır, yen içinde kalır” düsturuyla hareket eden Katolik Kilisesi, söz konusu iddialara cevap vermedi, vermeyecek hâliyle…

İstifa ‘Vatileaks’e dayanabilir

Bir diplomatik kaynağa, istifanın perde arkasını soruyoruz. Dünya başkentlerinin açıklanan sağlık gerekçelerini inandırıcı bulmadığını vurguluyor. Bir milyarlık Katolik dünyasının yanında bu coğrafyayla içli dışlı durumdaki Müslüman devletlerin meseleyi araştırdığını anlatıyor: “Papa sadece ruhani lider değil, aynı zamanda 4 kıtada etkili olan bir devletin başkanı. Onun aniden istifası Mısır’dan Lübnan’a, ABD’den Çin’e kadar pek çok ülkeyi etkiliyor. Bizdeki veriler Papa’nın karşılaştığı bir güçlükten dolayı görevinden ayrılmak durumunda kaldığı yönünde.”

Kıdemli diplomat, Vatikan’da geçen yıl yaşanan belge sızıntısının söz konusu zorluklara kapı aralamış olabileceğine işaret ediyor: “Geçen yıl Vatikan tarihinde görülmemiş bir kriz yaşandı. Papa’nın en yakın yardımcısı Paola Gabriele, XVI. Benedictus’un ofisinden edindiği bazı gizli belgeleri ifşa etti. Belgeler arasında üst düzey kardinallerin gizli yazışmalarının, yolsuzluk belgelerinin ve Katolik Kilisesi’nin iddia edilen çocuk tacizlerine dair yürüttüğü soruşturmaların bulunduğu ifade ediliyor. Olayın basına yansımasından sonra Papa eski yardımcısının en ağır şekilde cezalandırılmasını istedi. Ancak çok geçmeden affedip(!) ufak bir ceza almasını sağladı. Âdeta ödüllendirdi.”

Aynı dönemde Benedictus, Vatikan’ın 2 numarası Genel Sekreter Tarcisio Bertone’yi görevi suiistimalden görevden almak istedi. Ancak yine son dakikada tam tersi bir adımla Bertone’ye üstün hizmetlerinden ötürü teşekkür etti. ‘Vatileaks’ diye anılan sızıntının ardından Papa içine kapandı. Birkaç kez de ‘Papalığa kendi isteğiyle gelmediğini’ telaffuz etti. Ani istifanın sızıntıyla bağlantılı olduğu düşünülüyor.

Vatikan Devleti ve bankasındaki yolsuzluklar ile Katolik Kilisesi’nde yaşanan mevzi kaybının da Papa’nın istifa kararını desteklemiş olabileceğini aktarıyor aynı diplomat: “Birileri söz konusu belgeleri kullanarak onu istifaya zorlamış da olabilir. Bu bize uzak bir ihtimal gibi gelmiyor.”

Katolik dünyasına dair çalışmalarıyla tanınan Prof. Dr. Kaan Ökten, XVI. Benedictus’un, maruz kaldığı bir güçlükten dolayı istifa ettiğini düşünmüyor. İnsanların ender yaşanan bu istifa olayına ister istemez farklı sorularla yaklaştığını anlatıyor. Buna karşılık papalığın da diğer kurumlar gibi pek çok sorunla boğuştuğunu, bazılarının Vatikan tarihinde bir ilk olacak kadar büyük olduğunu, içerik itibarıyla XVI. Benedictus’un istifasının önceki istifalara çok benzemediğini kabul ediyor.

Profesör Ökten’e XVI. Benediktus’tan önce istifa eden papaların gerekçelerini soruyoruz. “Eski dönemlerde 5-6 papanın istifa ettiği söylense de bunların nasıl ve neden böyle bir karar aldığı kesin olarak bilinmiyor. Aslına bakılırsa tarihte bundan önce sadece bir papa sahiden ‘istifa’ etmiştir, o da V. Coelestinus’tur. Papa XII. Gregorius’un 1415’teki istifası siyasi bir uzlaşma kararıydı. Üç ayrı kişi papalığını ilan etmişti. Siyasi sorunu çözmek için her üçü de görevden ayrıldı. Tarihsel anlamda ilk gerçek istifa 1294’te yaşandı. V. Coelestinus da XVI. Benediktus gibi görevi kendi rızasıyla bıraktı.”

Sıkı bir teolog olan XVI. Benediktus (Benediktus Latince’de mübarek anlamında geliyor), selefi II. Jean Paul’den farklı olarak Katolikliğe yakın gördüğü Yahudilik dışındaki diğer dinlere mesafeli davrandı. Bu tavrını daha görevinin 18. ayında yaptığı bir konuşmada açıkça ortaya koydu. Almanya’nın Regensburg Üniversitesi’nde “Hıristiyanlıkta akıl ve mantığa Müslümanlıktan daha fazla yer veriliyor.” diyerek İslam dünyasının tepkisini çekti. Üç ay sonra İstanbul’u ziyaret etse de bu kötü imajdan sıyrılamadı. Gelenekçi kanattan gelmesi hasebiyle çağın güncel sorunlarına karşı duyarsız kalması da eleştiriliyordu.

İtalya’da Vatikan üzerine master yapan İbrahim Kaya, emekliliğini Vatikan’da geçirecek XVI. Benediktus’un yeni papayı gölgeleyeceğini söylüyor: “İstifa etse de Ratzinger’in papalık unvanı devam edecek. Çoğu Katolik, Vatikan’da iki papa görmek istemiyor. Ancak Vatikan’dan ayrılması durumunda da başka sorunlar yaşanacak. Yeni papayı bir hayli yoracak bu durum.”

Mustafa Cenap Aydın: Katolik dünyası yeni papadan reform bekliyor

“Vatikan denince akla ilk gelen ‘sır’dır. Baş Kâhya Paola Gabriele’in gizli belgeleri sızdırması çok etkiledi Papa XVI. Benedictus’u. Özel belgelerin dışarı taşınması kurum içerisinde bir karşıt mücadelenin yaşandığını, birilerinin Papa’dan rahatsız olduğunu yansıttı. Vatikan’da ön plana papa çıksa da içinde farklı gruplar-tarikatlar var. Bazı ülkelerin ağırlığı var. Bunlardan bir kısmı papaya karşı pozisyon alıp kriz çıkarabiliyor. Ayrıca 24 yıl Papa II. Jean Paul ile çalışan XVI. Benedictus geçiş dönemi papasıydı. Uzun II. Paul iktidarından sonra keskin bir değişim yaşansın istemedikleri için seçildi. 78 yaşında seçildiğinden uzun süre görevde kalamayacağı hesaplandı. Planlandığı gibi de oldu. Şimdi Vatikan uzun dönemli bir papa seçmeye hazırlanıyor. Çünkü Kilise yüzleştiği modern sorunlara yeni çözümler üretmeli. Taban; eşcinsel evlilik, kürtaj, boşanma gibi konularda reform bekliyor. Ayrıca diğer dinlerle diyalog istiyor. Bu bağlamda yeni papa ‘siyahi’ olmayacak. Zira Afrikalı adaylar bu konuda diğerlerine göre daha katı.”       

*Roma merkezli Tevere Enstitüsü Direktörü, Teramo Üniversitesi