Yazar ve şair dediğin hep parasızdır ve iktidardan da her zaman nemâlanmıştır-Murat Bardakçı

Edebiyatımızın önemli isimlerinin bir zamanlar hükümetten para almasını tartışan Türkiye, bir gerçeği gözardı etti: Parasızlık ve sıkıntı okur-yazar takımımızın değişmez kaderi idi ve çekilen sıkıntıları az da olsa hafifletmenin yolu ise her zaman için devlet büyüklerinin himayesine sığınmak olmuştu.

ABDULLAH Kılıç'ın Necip Fazıl'ın Başbakan Adnan Menderes'e yazdığı mektupların Habertürk'te yayınlaması üzerine, Türkiye günlerce 1950'li senelerde hükümetten para almış olan yazarları konuştu...

Sanki bu iş sadece o devirde yapılmış, devletin şairlere, yazarlara ve sanatçılara herhangi bir şekilde para vermesi âdetini Adnan Menderes başlatmış ve bu işin öncülüğünü de Necip Fazıl yapmış gibi...

Parasızlık ve sıkıntı, okur-yazar takımının değişmez kaderi ve parasızlığı az da olsa hafifletmek için devlet büyüklerinin himayesine sığınmak da sadece bugün değil, geçmişte de her zaman vârolmuş bir kaidedir. En meşhur şairden en tanınmış yazara, fikirleri yığınları etkilemiş düşünürlerden tek bir manşeti yahut makalesiyle hükümetler deviren bir zamanların güçlü gazetecilerine çok kişi, az bir istisna ile bu yolu, yani iktidardan birşeyler istemeyi denemiştir.

Bugün bu sayfada yayınladığım edebiyat ve basın tarihimizin önemli isimlerine ait olan ve şimdi hususî arşivimde bulunan bazı belgeler mâlûm işin geçmişte hep böyle olduğunu gösteriyor:   

* PADİŞAHA MAKBUZ YOLLUYORDU: 1849 ile 1913 arasında yaşayan, edebiyat ve basın tarihimizde yazarlığının yanısıra matbaası ve yayıncılığı ile de önemli bir yeri olan gazeteci Ebuzziya Tevfik Bey'i, Sultan Abdülhamid aylığa bağlamıştı. 

Ebuzziya Tevfik, 1881 senesi Mart ve Nisan ayları için kendisine bağlanan maaşı için verdiği makbuzda "...Hazine-i Hassa-i cenâb-ı mülûkâneden tahsis ve ihsân-ı humâyûn-ı hazret-i pâdişâhî olan şehrî iki bin sekiz yüz kuruş maaş-ı âcizânemi işbu doksan sekiz sene-i maliyesi Mart ve Nisan aylarına mahsuben hazîne-i celîle-i müşârileyhâdan ahzimi mübeyyin işbu senedim takdîm kılındı..." diye yazıyor ve bugünün Türkçesiyle de, özetle şöyle diyordu:

"Padişah hazretlerinin ihsanı olarak Hazine-i Hassa'dan verilen 2 bin 800 kuruş tutarındaki Mart ve Nisan aylıklarımı aldığımı belirten bu senedimi takdim ediyorum...".

  

* HER HAKARETİ EDİP YARDIM İSTEDİ: Mevlânzade Rıfat, İttihad ve Terakki'nin yanısıra İstiklâl Savaşı'na da muhalif olmuş, zaferin kazanılmasından sonra 150'likler listesine alınmış ve sürgünde ölmüştü...

1923'ün 9 Nisan günü, Romanya'nın Köstence şehrinden İstanbul'da bulunan ve senelerce muhalefet ettiği eski bir politikacıya, İttihad ve Terakki'nin Maliye Nâzırı Cavid Bey'e gönderdiği mektubunda, hiç sıkılmadan birşeyler talep ediyordu:

"Muhterem efendim hazretleri! Bu aralık malî sıkıntıdan fena halde ızdırab içindeyim. Buradan da hareket niyetindeyim. Yüksek insanlığınıza ve şahsiyetinize karşı olan samimi bağlılığım dolayısiyle yardımınızı rica ediyor ve hayal kırıklığına uğramayacağımı sanıyorum. En derin saygılarımın kabulünü rica ederim efendim hazretleri... Her emrinize âmâde, Mevlânzade Rıfat. Hotel Boulevard, Köstence, Romanya"

* "SENATÖRLÜK YETMİYOR, PARA VERİN!": "Her yer karanlık, pür nûr o mevkî..." diye başlayan ünlü "Makber"in şairi ve Türk Edebiyatı'nda "Şair-i Âzâm" diye bilinen Abdülhak Hamid elçiliklerde ve devletin yüksek makamlarında bulunmuş ama iki yakası bir türlü biraraya gelmemişti...

1913'te Brüksel elçiliğindeki görevinden alınması üzerine İstanbul'a gelince "senatör" olmuştu ama yine beş parasızdı. 1914'ün 12 Haziran'ında hükümetin oldukça güçlü bakanlarından birine, Maliye Nâzırı Cavid Bey'e bir mektup yazıp "Senatör maaşım yetmiyor, açım, aman bana bir başka iş..."diyordu.

İşte, "Makber" şairinin mektubundan günümüz Türkçesiyle bazı bölümler:

"...Siz bu devleti ve milleti müthiş bir iletten kurtardınız... Tanıyan, tanımayan, büyük, küçük herkes sizin başarılarınıza hayrandır...

...Eğer toplumumuz içerisinde bu şairin vücudu gereksiz değilse, dehânız ve kurtarıcılığınızla Abdülhak Hamid'i de kurtarmak isteyeceğinizden eminim. Zaten Brüksel'deki görevimden alınmamı o birkaç müzevir ve bozguncu dışında herkes teessüfle karşıladı.

Geçimimin sağlanması için Babıalî'ye kadar gitmiş olduğunuzu her zaman minnetle hatırlarım. Brüksel'den İstanbul'a geldikten sonra bir sene işsiz kaldım. Yeniden bir elçiliğe gönderilmemi istedimse de, mümkün olamayacağı anlaşıldı. Sonunda, Senato'ya tayin edildim. Fakat aldığım aylıkla hem hayatımı devam ettirmemin, hem de borçlarımı ödememin mümkün olamayacağını görüyorum. Yani borcumu verecek olsam karnımı doyuramayacağım, karnımı doyuracak olsam da borçlarımı ödeyemeyeceğim. Kısacası, berbat bir haldeyim... Dolayısıyla ya bir sefarete gönderilmeyi veya bir diğer göreve getirilmeyi yahut malî kuruluşlardan birine tayin edilmeyi, bunlar da olmazsa aydan aya ödenmek üzere dört-beş yüz lira borçlanmam yoluyla olsun imdadıma yetişmenizi istirham ediyorum...

Zat-ı devletlerinize başvurmayı çokdan beri düşünüyordum ama cesaretim yoktu. Şimdi, bu mektubumla huzurunuzdayım. Yukarıda sıraladığım dört maddeden hangisi uygunsa bildirmenizi istirham ederim muhterem efendim hazretleri. Abdülhak Hamid".

Bu yağ mektubunun bir benzeri dünya edebiyatında bile yoktur!

FAZIL Ahmet Aykaç 1884'te İstanbul'da doğdu. O devrin iyi okullarında okudu, liselerde edebiyat hocalığı yaptı ve devrinin edebî akımlarından "Fecr-i Âtî"ye katıldı.

  

Gazetelerde ve dergilerde şiirleri ile makaleleri yayınlanan Fazıl Ahmet, özellikle hicivleriyle tanındı. 1927'den itibaren on sene boyunca Elâzığ milletvekilliği yaptı ve hayata 1967'de veda etti.

Aşağıda, Fazıl Ahmet'in İttihad ve Terakki'nin Maliye Nâzırı Cavid Bey'e hitaben yazdığı ve üzerine tarih yerine sadece "12 Temmuz" ibaresini yazdığı bir mektubu yeralıyor. Cavid Bey'in iktidarda bulunduğu senelerde, yani 1908 ile 1918 arasında kaleme alındığı belli olan mektup üslûbu bakımından dünyada eşi-emsâli çok az olan, hattâ belki de hiç bulunmayan bir tabasbus belgesi gibidir.

İşte, şair Fazıl Ahmet Aykaç'ın Maliye Nâzırı Cavid Bey'e yazdıkları:

"Beyefendi hazretleri,

Bilâ tereddüt (şüphesiz) kabul buyurursunuz ki civâr-ı dehânızda (dehânızın çevresinde)barınarak sizden müstenîr olmayı (ışık almayı) istemek, meâlîyi (derin fikirleri) seven her gönül için pek meşrû bir emel, hattâ en pürüzsüz bir şeref teşkîl eder.

Bendeniz kalbinde şu iştiyâkı (hasreti) taşıyanların en zayıf ve en fakîri fakat bilâ-şüphe en samimisiyim. Huzûr-ı irfânınıza çıkarken, başımın mahcubiyetten eğilmesine mânî olacak bir sermâye-i liyakat (lâyık olacak bir sermaye) ve zekâ maalesef yoksul bir dimağda mümkün değildir. O sebeple tamamen gıll u gışsız olan arzu-yı kalbimi (kalbimin kinden ve hileden arınmış arzusunu) kendi gözlerim bile azîm bir küstahlık kadar galîz görüyor. İnâyetinizin füshatini(Yaptığınız iyiliklerin büyüklüğünü) pek hürmetle bilirim. Ancak müktesebât-ı vazîamın eb'âdını(Sahip olduğum son derece kıymetsiz bilgilerin genişliğini) pek küçük bulduğum için senelerce sizin bir mütehassîr girizânınız hâlinde (Size hasret içerisinde ama kaçarak) ve sizden âdetâ kaçınarak isrâf-ı faaliyet (yaptığım işleri harcadım) ettim. Eğer Nuri ve Mahmud Beyefendiler'in teşcîât-ı müşfîkânesi (müşfik cesaretlendirmeleri) imdadıma yetişmese idi, şu sahîfe-i tasdîin dahî nazar-ı mürüvvetiniz önüne ferşi (rahatsızlık veren şu satırların bile cömert bakışlarınızın önüne yayılması)mümkün olmayacaktı!

Kendinize bir kâtip, bir muavin almak değil; mesâi ve meşâgil-i hâzıranıza (şu andaki işlerinize)görgüsüz fakat sâdık bir tilmîz (öğrenci) için üstadlık etmek zahmetini de ilâve buyurmak isterseniz bendenizi maiyetinize kabul ederek ve bu mümkün olmadığı takdîrde dahî lutfen müsaade eyleyin ki, kendime şöyle bir unvân-ı şeref (şeref unvânı) vereyim: Hürmetkârlığınızla cidden mübâhî (övünen): Fazıl Ahmed."