KAPİTALİZME GİDEN YOL : PROTESTANLIK

Martin Luther

Ortaçağ Katolik Kilisesi’nin faizi kesin olarak yasaklıyor olması, faiz sisteminin çok fazla yayılmasına engel oluyordu. XVI. yüzyılda Avrupa’da doğan yeni bir mezhep, bu konuda çok farklı bir yaklaşım getirdi. Bu mezhep, Protestanlıktı.

Tarihte Yahudi aleyhtarı gibi gösterilen Martin Luther tarafından kurulan Protestanlık, aksine gerek kaynağı, gerek kurucuları ve gerekse savunucuları açısından Yahudilerle oldukça yakından alakalıydı. Katolik Kilisesi’ne karşı başlatılan bu hareket kaynak olarak Tevrat‘ı alıyordu:

• Hıristiyanlıktaki reform hareketleri, Yahudi edebiyatı ve felsefesinden oldukça etkilendi. Bu tip hareketlerle ‘Yahudileşmeleri’ nedeniyle düşman edindiler. Birçoğu Tevrat’la bağlantılıydı. Bu nedenle bu hareketler Tevrat’ın yeni tercümelerine önayak oldu.” (The Universal Jewish Encyclopedia, Christianity)
• “Değişikliğe yol açan esas hareket Tevrat’a, İbranice’ye ve Tevrat’la ilgili çalışmalara gösterdiği ilgi ile reform hareketi olmuştur.” (The History of Anti-Semitism, Leon Poliakov)

Reform hareketlerinin ve Protestanlığın ilk olarak Yahudiler tarafından desteklenerek benimsenmesi, bu yeniliğin Yahudilere ne derece olumlu hizmetlerde bulunacağının bir göstergesidir.

• “Luther’in Roma Katolikliğine getirdiği yıkıcı darbe ilk olarak Yahudiler tarafından benimsendi.” (Encyclopedia Judaica)
• “Özellikle Sefardi diasporasından olan Joseph ha-Kohen gibi bazı Yahudi bilim adamlarının Reform’a karşı oldukça büyük sempatileri vardı.” (Encyclopedia Judaica)

Martin Luther, reform hareketleri başlamadan önce Yahudilikle, Tevrat ve İbranice’yle ilgileniyordu. Bu ilgisini ilk olarak “Jesus Christ Was Born A Jew” (İsa Mesih bir Yahudi Olarak Doğdu) adlı kitabında gösterdi. Luther’in Yahudilerle ilgili olarak söyledikleri onun bu ilgisini açıkça gösteriyor:

• “Yahudiler bizim Tanrımızın akrabaları, kuzenleri ve kardeşleridir. Katoliklere sesleniyorum; bana kafir demekten yorulduklarında Yahudi desinler.” (History of Anti-Semitism, Leon Poliakov)

Yahudiler de Martin Luther’in Yahudi hedeflerine hizmet eden bir “Gizli-Yahudi” olduğunu belirtmekte hiçbir sakınca görmüyorlardı.

• “Kabalist Abraham B. Eliezer ha-Levi, Luther’in Hıristiyanları yavaş yavaş eğitmeye çalışan bir ‘Gizli Yahudi’ olduğunu söyledi.” (Encyclopedia Judaica)

Sadece Yahudiler değil, Kilise ve halk da Martin Luther ve taraftarlarının “yarı Yahudi veya gizli Yahudi” olduklarını düşünüyorlardı:

• “Martin Luther kilise tarafından ‘Yarı Yahudi’ olarak adlandırıldı. Abraham Farissol gibi bazı Yahudiler, Luther’i ‘gizli bir Yahudi’, dini gerçeği ve adaleti ayakta tutan bir yenilikçi olarak tanımlarken, anti-putperest yenilikleri Yahudiliğe dönüş olarak belirttiler.” (Encyclopedia Judaica)

• “XV. ve XVI. yüzyıldaki Hıristiyan Reformcuların en büyükleri İbrani dilini ve bir derecede Yahudi edebiyatını biliyorlardı. Hepsi Tevrat’a yönelmişlerdi. Bunların arasında John Huss, Zwingli, Michael Servetus, Calvin ve Luther vardı. Hepsi karşıtları tarafından ‘tam’ veya ‘yarı Yahudi’ olarak adlandırıldılar.” (The Universal Jewish Encyclopedia, Christianity)

Luther’in yol göstericisi ve eğitmeni olarak kabul ettiği Reuchlin ise Yahudiliğe, Kabala’ya ve İbraniceye olan ilgisi ile tanınan ve Kabala’dan yola çıkarak Hıristiyan Kabalası’nı hazırlayan bir Kabalistti.

Johann Reuchlin

Reform hareketlerinin öncüsü ve Yahudilerin “Gizli Yahudi” olarak nitelendirdikleri Martin Luther.

• “Martin Luther daha sonraki zamanlarda dahi Reuchlin’i yol göstericisi ve öğretmeni olarak tanımladı.” (Encyclopedia Judaica)

• “Katolik rahipler Talmud’un anti-Hıristiyan olduğuna inanırlarken, Johann Reuchlin adındaki Alman profesör Talmud’un anti-Hıristiyan olmadığını öne sürdü. Bunun üzerine birçok Hıristiyan aydını İbraniceye ve Tevrat’a yöneldi. Başka olayların da etkisiyle birçok Hıristiyan Martin Luther’in önderliğinde Katolik Kilisesi’nden ayrıldılar.” (A Zionist Primer, edited by Sundel Doniger)

Kilisenin etkisini zayıflatarak hareket kabiliyetlerini artırmak isteyen Yahudiler, Protestanlığı bu hedeflerinde kullandılar, öyle ki Protestanlık uygulama yönünden Hıristiyanlıktan çok, Yahudiliğe yakın bir din haline geldi.

• “Bu din Yahudi dinine Katoliklikten daha yakın, çünkü onlar İncil’i takip ediyorlar, sadece İsa ve Paul’un öğretilerini veya Yeni Ahit’i değil, Yahudilerin Tevrat’ını da takip ediyorlar.” (A Zionist Primer, edited by Sundel Doniger)

Bu şekilde 1788 yılında Protestanlık mezhebini yasallaştırmak için kurulan komisyon bir süre sonra Yahudiler için de aynı görevi üstlendi.

• “1788′de Protestanlık için yurttaşlık hakları ayarlayan komisyonun başında bulunanMalasherbes, Yahudiler içinde aynı görevle XIV. Louis tarafından görevlendirildi.” (Encyclopedia Judaica, France)

Yahudiler, Protestanlığın yaygın olarak kabul edildiği ülkelere özel bir ilgiyle yaklaşırken, bu ülkelerin de Yahudilere olan ilgisi aynı şekildeydi:

• “İspanya ve Portekiz’deki Marrano’lar (Yahudi dönmeleri) kendileri için yeni bir ümit gördüler. Birçoğu artık Protestan olan Hollanda’ya yerleşmenin yollarını arıyorlardı.” (Pictorial History of Jewish People, Nathan Ausubel)

Protestanlıkla beraber faiz uygulaması ve bunun devamı olan kapitalist sistem de kabul görmüş oluyordu. Max Weber “Protestan Ahlakı ve Kapitalizm Ruhu” adlı kitabında Protestanlığın kapitalizme olan etkilerini açıkça ifade ediyordu. Encyclopedia Britannica‘da kapitalizmin doğuşunda ve faizin yaygınlaşmasında Protestanlığın etkisi şöyle anlatılıyor:

Weber,14 Haziran 1920′de zatürreden öldü.

• “Ortaçağ’daki Katolik Kilisesi, kapitalist ideolojiye ve bu ideolojinin gelişmesine engel teşkil ediyordu. Tefecilik sadece Hıristiyan olmayanlara mahsustu. Kilise ve o dönemin otoritelerine göre faiz kanunlara aykırıydı. XVI. ve XVII. yüzyıllarda Protestan reform hareketi Kuzey Avrupa’ya kapitalizmin yayılmasıyla sonuçlandı. Bu özellikle Hollanda ve İngiltere’de gerçekleşti. Bu yeni din ve ekonomik gelişme arasındaki kronolojik ve coğrafi bağlantı, Protestanlığın modern kapitalizmin yayılmasına neden olduğunu gösterir. Doktrinlerdeki değişikliklerle kapitalistlerin yaptıkları yanlış olmaktan çıkarılmış ve hatta bunların yaşam biçimlerine bir onay verilmiş oldu. Ticaret ve endüstri genişledikçe Protestanlar daha zengin olmak için malın biriktirilmesini kural olarak getirdiler.” (Encyclopedia Britannica)

Faizin Hıristiyanlık tarafından yasaklanmadığını söyleyerek Yahudi kapitalistlere büyük bir hizmette bulunan diğer bir reform hareketi öncüsü Fransız Calvin‘di. Martin Luther, Kutsal Kitabı tercüme ederken.

Jean Calvin (1509 – 1564)

• “De Usuris” (Faiz) adlı kitabında Calvin, İncil’in Luka bölümünde 6/35′teki cümle üzerinde şu yorumda bulundu; ‘Faizi kötüleyen hiçbir yazılı dini kanıt bulunmamaktadır‘.” (Encyclopedia Judaica)

Protestanlığın bir devamı olarak oluşan Püritenlik de yine Tevrat’a dayanarak ortaya çıktı. Bir kaynakta bu konuya şöyle dikkat çekilir:

• “Tevrat’ın Püritenizm ve daha sonraki Anglo-Amerikan mezheplerindeki etkileri oldukça büyüktür.” (The Universal Jewish Encyclopedia, Christianity)

Politik olayları perde arkasından yöneten bazı Yahudiler, İngiltere’de krallığı yıkarak “Yahudi dostu”tanımlamasına uygun Cromwell‘i başa geçirmek için bu sefer de Püritenleri kullandılar. Bu arada yeni hükümetin finansörleri Yahudilerdi.

Oliver Cromwell

• “Püriten burjuvazisi krallığı yıkarak 1649′da Cromwell’i başa getirdi. Bu arada Londra’da bulunan bir Marrano (Yahudi Dönmesi) kolonisi hükümet için finansal ve politik hizmette bulunuyordu.” (The History of Anti-Semitism, Leon Poliakov)

• “Devrim ve Püriten doktrininin İngilizler arasında yayılmasıyla, Yahudilere karşı bakışta olumlu değişmeler oldu. Buna bağlı olarak Tevrat’a verilen önem de arttı.” (Encyclopedia Judaica, England)

Yahudilerin 1290‘da İngiltere sınırlarından çıkarılmalarından sonra tekrar bu ülkeye geri dönmelerinde önemli rolü olan Menasseh Ben Israel, en büyük desteği Cromwell ve Püritenlerden aldı.

 

Menasseh Ben Israel

• “Bu arada Menasseh Ben Israel Londra’da görülmeye başladı. Püritenleri, Yahudileri İngiltere’ye geri getirmeleri için ikna etti.” (Pictorial History of Jewish People, Nathan Ausubel)

Yahudilerle Protestanlar arasında kurulan yakın ilişki XX. yüzyılda da Siyonistlerle kimi Protestan gruplar arasında aynı sadakatle devam etmektedir.

• “Yahudiler ve Protestanlar arasındaki bağlantı politikada da önemli bir yer teşkil eder. İsrail’de yaptığı bir konuşmada (Protestan Kilisesi üyesi olan) Jerry Falwell şöyle diyor: ‘Anti-İsrail fikrine sahip hiçbir adayın senatör olamayacağı günler yakındır’.” (They Dare To Speak Out, Paul Findley)

• “Protestanlar da İsrail’i ve Yahudileri desteklemeye başlıyorlar, çünkü Tanrı’nın seçtiği insanlar olduklarına inanıyorlar. Ayrıca Kutsal Toprakların İsrail’in elinde bulunması İsa’nın tekrar geleceğinin bir kanıtı. Begin şöyle diyor: ‘Falwell 20 milyon Amerikalı Hıristiyanı temsil eden adam.” (They Dare To Speak Out, Paul Findley)