Kısmi Rezerv bankacılığını anlatırken “Pek çok ekonomi hocası ilgili derslerde “Aynı şeyi çok müşteriye sattığınız halde tutuklanmayacağınız tek meslek bankacılıktır” derken Kısmi Rezerv Bankacılığını (fractional reserve banking) kastetmektedir.” demiştik. Gelin şimdi bu işi fiziksel olarak yapmaya çalışıp tutuklanan adamın hikayesini anlatalım.
Kısmi rezerv sistemi fiziksel olarak sürdürülebilir değildir. Ancak kâğıt para ve günümüzde de sayısal bilgiden ibaret elektronik para sayesinde mümkün olabilmektedir. 1971 yılında Nixon’ın altın penceresini kapatmasıyla bugünkü devasa boyutuna ulaşmıştır. Fiziksel olarak sürdürülemez olduğunu göstermek için yaşanmış bir örneği hatırlatalım.
1960′lı yıllarda Yemeklik Sıvıyağ Kralı (Salad Oil King) olarak bilinen Anthony DeAngelis kısmi rezerv bankacılığını model alarak bunu sıvıyağ stoklarında uygulamış.
DeAngelis, bankacılardan esinlenerek sıvıyağın da para gibi mübadele edilebilirlik, herkesin aynı anda çekmek istememesi gibi özelliklerinden dolayı çok büyük depolar inşa eder. Kendisi “Allied Crude Vegetable Oil Company” adıyla dev ambarlara sahip işletmesinde çok miktarda yağ tankına sahiptir. Önce milyonlarca litreye yakın yağı satın alarak tanklarında toplayan DeAngelis depolarında yağ olduğunu kanıtlamak için bu faturaları kullanır. Bunlarla çeşitli bankalardan bol miktarda kredi de alır.
Daha sonra bu yağın %90’ını sattığı halde çok sayıda müşterinin yağını onlar adına depolamaya ve depo ücreti de almaya başlar. Bazı müşteriler gelirse diye %10 yağı yerinde bırakan uyanık tacir deponun kalan %90 kısmına su basar. Yağın su üzerine çıkma gibi bir fiziksel özelliği olması nedeniyle gelen teftişlerde de kimse tankların altındaki suyu fark etmez.
Bu şekilde piyasadaki yağ fiyatlarını kısa sürede kontrol etmeye ve yurt dışıyla da aynı işi yapmaya başlar. Sonunda sahip olduğu yağ rezervlerinin tüm Amerika’dakinden fazla olduğu gözükünce ciddi bir denetimde hilesi sona erer. 7 sene hapse mahkûm olur.
Ancak fiziksel şekilde sürdürülemeyecek olan bu sistem günümüzde bankacılıkta rahatlıkla sürdürülebilmektedir. Düşünsenize toplam büyüklüğü 70 trilyon dolar olan dünyayı 10 kereden fazla satın alabilecek 760 trilyonluk para büyüklüğünü. Bu büyüklük içinde altının miktarı sadece 468 milyar dolar. Yani dolar altın penceresinden çıkarılmamış olsaydı ve küresel para dolar ekseninde kısmi rezerv bankacılığı bu kadar yaygınlaşmasaydı bugün ancak 468 milyar dolara nispetle bir dünyadan bahsedebilecektik.
Bugünkü 760 trilyonluk para ve para türevlerine baktığımızda sadece bir bankanın 78 trilyon dolar ile dünyayı satın alabilecek mevduata sahip olduğunu, 5 küresel bankanın 238 trilyon dolarla dünyayı birkaç kez satın alabilecek rakama sahip olduğunu görüyoruz. İyi de birden fazla dünya yok ki…
Kısaca dünyada gözüken bu kadar paranın hayali olan %90’lık kısmı bankaların kısmi rezerv sayesinde havadan “yarattığı” miktardır.
Borca dayalı dediğimiz bu finans sisteminde kısmi rezerv bankacılığı sanırım küresel krizin boyutlarını göstermektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder