ANKARA SAVAŞI ÖNCESİ TİMUR İLE YILDIRIM BAYEZİD’İN MEKTUPLAŞMALARI Abdurrahman DAŞ*

ANKARA SAVAŞI ÖNCESİ TİMUR İLE YILDIRIM BAYEZİD’İN

MEKTUPLAŞMALARI

Abdurrahman DAŞ*

ÖZET

Ankara Savaşı, Timur’la Yıldırım Bayezid arasında 1402’de Ankara’ya 20 km.

yakınlıktaki Çubuk Ovasında olmuştur. Savaş olmadan önce Timur, Yıldırım Bayezid’e

dört mektup göndermiş, Yıldırım Bayezid dört mektupla ona cevap vermiştir. Ancak bu

yazışmalar savaşı önleyememiştir. Savaşın galibi Timur olmuş, Yıldırım Bayezid esir

düşmüştür. Bu dört mektup ve cevaplarının Türkçe suretleri, Konya Belediyesi

Koyunoğlu Kütüphanesi nr. 13435’de kayıtlı olan el yazması Münşeât ve Mükâtabât-ı

Sultâniye mecmuasında mevcuttur. İlk kez bu dört mektup ve cevapların özgün metinleri

transkripsiyonlu olarak verilmiştir.

Giriş

Ankara savaşı 1402’de vuku bulmadan önce, Timur’la Yıldırım Bayezid

arasında mektuplaşmaların olduğunu tarihî kaynaklar ittifakla bildirmektedirler.

Çoğu tarihî kaynak, bu mektupların metinlerini hiç vermeden savaşın gidişatını

anlatmış, bazıları da bir mektuptan birer paragraf alarak vermekle

yetinmişlerdir. Bu mektuplardan dördünü bir arada bulunduran Osmanlı tarihî

kaynakları tespit edilememişti. Yapılan araştırmayla, Timur’un üç mektubu ile

Yıldırım’ın ona yazdığı cevapları Arapça olarak Feridun Ahmed Bey’in

Münşeât’ında1 ve bu mektupların Türkçe suretlerinin ise Hoca Sadeddin’e ait

olduğu belirtilen el yazması Münşeât Mecmuasında oldukları tespit edilmiştir 2.

Timur ve Bayezid’e ait Arapça yazılmış mektupları eserine alan Feridun Ahmed

Bey için tarihçi Yınanç; “...Münşaat (I, 120 vd.)’ında ve Timur’a nisbet edilen

arapça tehdit mektubu ile Sultan Bayezid’e izafe olunan gene arapça tahkir

mektubu tamamiyle uydurmadır. Bu iki mektup İbn ‘Arabşâh’ın eserinde(s. 126

vd.) meâlleri zikredilen muhârebelere istinaden uydurulmuş ve hatta ibâreler,

baştan başa müsecca olan bu eserin, o bahsinden aynıyla iktibas edilmiştir...”3

kanaatini beyan etmiştir. Aynı araştırmacı yukarıda zikredilen makalesinde;

Ankara savaş’ı ile ilgili verdiği bilgilerde, Timur’un mektupları ile Yıldırım

Bayezid’in yazdığı cevaplar, bizim burada transkripsiyonunu verdiğimiz

mektupların içerikleriyle benzerlik göstermektedir. Öyle anlaşılıyor ki Türkçe

olarak yazılmış olan Hoca Sadeddin Efendi’nin bu münşeâtında yer alan

mektuplar, Feridun Ahmed Bey’in Münşeât’ından iktibas edilmemişlerdir.

Dolayısıyla bu mektuplar, belge olarak güvenilir belgeler olarak

değerlendirilecektir.

Bazı Osmanlı tarihî kaynaklarında, Timur ile Yıldırım Bayezid arasında

karşılıklı yazıldığı kaydedilen mektuplardan Türkçeye tercüme edilmiş yalnız

bir mektubun metni bulunurken4 bir kısmında ise üç mektubun Türkçesine

rastlamaktayız5. Ancak yaptığımız araştırmalarda, Timur ile Yıldırım Bayezid

arasında vuku bulan yazışmaya ait Türkçe dört mektubun tercümelerini tespit

etmiş bulunmaktayız6. Ayrıca bu mektupların günümüz Türkçesine

transkripsiyonunun yapılmamış olduğu da anlaşılmıştır. Mektuplara ait

metinleri vermeden önce her iki tarafla ilgili dönemin genel siyasî durumunu

belirtmemiz yerinde olacaktır. Zira hiçbir savaş sebepsiz meydana gelmemiştir.

Yani her savaşın bir nedeni bulunmaktadır. Ankara Savaşı Sonrasında Timur’un

Semerkand’a gönderdiği Fetih-nâme ve yakınlarına gönderdiği mektuplar

üzerine muhtelif araştırmaların yapıldığını görmekteyiz7.

a. DÖNEMİN GENEL SİYASÎ DURUMU

Anadolu Selçuklu Devletinin, Moğolların hakimiyeti altına girmesi ve

sükûtu ile beraber, Anadoludaki Türk beylikleri kendi hakimiyetlerini sahip

oldukları bölgede ilân etmişlerdi. Bu beylikler, şer’i hukuka göre Selçuklu

Devletine tâbi olduklarını kabul ediyorlardı. Hakimiyet alâmeti olarak hil’at,

menşûr, sancak ve gazilik unvanı alıyorlardı8. Moğollar Anadolu’ya geldikten

sonra bu beylikleri kendi itaati altına aldı ve belli oranda kendisine vergi

ödemeye tâbi tuttu. Daha sonra Türk beylikleri arasında yapılan mücadeleler

sonrasında, Osmanlı Beyliğinin kısmen sağladığı siyasî birlik ve hakimiyet,

Yıldırım Bayezid zamanına kadar gelmiştir. Geçen bu sürede Türk beylikleri

arasında en uzun mücadele Osmanlı Beyliği ile Karaman Beyliği arasında

meydana gelmiştir9. Osmanlı Beyliği diğer beylikleri kendi idaresi altına almayı

başarmış ve batıda Bizans’a karşı, Doğu’da ise Timur’a karşı siyasî hakimiyet

tavrını sürdürmeye çalışmıştır. Bizans Devleti bu sırada en kötü ve zayıf

dönemini yaşıyordu. Mısır’da Memlûk Devleti, Azerbaycan ve civarında

Karakoyunlu Sultanı Kara Yusuf, Bağdad’ta ise Sultan Ahmed Celâyir iktidarda

bulunuyordu.

Timur(1360/69-1405), kendisini her zaman meşgul eden ve fırsat

bulduklarında onun hakimiyeti altındaki yerleşim merkezlerine10 saldırılar

düzenleyen, Müslümanların yollarını kesen, hacıları soyan ve mallarını

yağmalayan, tahribata sebep olan Karakoyunlu Beyi Kara Yusuf ile Bağdat

Sultanı Ahmed Celâyir’i ortadan kaldırmaya karar verdiği için, batı cephesine

yönelerek hem güveni sağlamayı, hem de topraklarını genişleterek gelir

kaynaklarını artırmayı planlamıştır11. Nitekim Timur, Ankara Savaşından sonra

Bursa’ya gelmiş, buradan haraket ederek İstanbul’un fethedilmesi için bazı

planlar üzerinde çalışmıştır. Bizans’ın asırlarca biriktirdiği zengin hazineleri,

şehrin diğer tüm zenginlikleri, Timur’un İstanbul’u ele geçirme kararına etki

eden en önemli faktör olmuştur. Onun İstanbul’u fethetme düşüncesi Farsça

yazdığı hatıratında kaydettiği bildirilmiştir12.

Ankara savaşından önce; kuzeyde Altınordu, güneyde Mısır

Memlûkluları Timur’a mağlup olmuş, Osmanlı devleti tek başına kalacak

duruma düşürülmüştür. Timur, Osmanlı-Memlûk işbirliğini önleyici üçüncü batı

seferine Eylül 1399’da çıkarak, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’ı ele

geçirirken, Kara Yusuf ile Sultan Ahmed Celâyir kendilerini Timur’un

hışmından koruması için Yıldırım Bayezid’e iltica etmişlerdi. Timur, Osmanlı

iktidarını içeriden zayıflatarak, isyan etmeleri için Akkoyunlu hakimi

Karayölük Osman Bey ile Erzincan Emiri olan Mutahharten’i kendi tarafına

almış, onlara bazı siyasî vaatlerde bulunmuştur13. Timur Temmuz 1400’de

Anadolu’nun doğu illeri Erzurum ve Erzincanı geçerek Sivas’a kadar geldi.

Buradan güneye yönelerek Antep ve Halep’i almış, hemen sonrasında Memlûk

ordusunu yenerek Şam’ı ele geçirdi14. Daha sonra oradan Bağdad’a geri döndü.

Timur’un bu askerî faaliyetleri, olası yeni bir Osmanlı-Memlûk işbirliğini

önlemiştir.

Timur’u, Osmanlı devleti üzerine yürümeye teşvik edenler arasında

Erzincan Emiri Mutaharten, Akkoyunlu Beyi Karayölük, Osmanlı karşısında

topraklarını kaybeden diğer Türk beylikleri, özellikle de Karaman beyi

zikretmek gerekir15.

Ayrıca Ceneviz, Fransa, Bizans ve Kastilya gibi Osmanlı karşıtları da, bu

savaşın olması yönünde Timur’la yakın ilişki içerisinde bulunmuşlardır16. Emir

Timur’a sağlanan bu işbirliği sonrasında Osmanlı sultanına karşı Ankara

Savaşını kazanması, İstanbul’un fethini elli yıl geciktirdiği düşünülmektedir17.

Osmanlı tarihî kaynakları Ankara savaşı sebeplerini zikrederken;

Karaman beyine bağlı bazı kimseler, Osmanlı elçilerinin Timur’a götürdükleri

sulh yapmayı bildiren mektubu ele geçirdikleri ve bunu değiştirerek sulhu

erteleyecek mahiyette ifadelerin yazıldığı bir başka mektubu Timur’a

gönderdikleri, Osmanlı elçilerini öldürerek olması muhtemel bir barışı böylece

engellediğinden bahsetmemektedir. Yine aynı Osmanlı tarihî kaynakları, Mısır

Sultanı Baybars’ın, Timur’un elçisi olarak giden Şeyh Bahaddin Savcı’yı

öldürtmüş olduğunu yazmamaktadır 18. Önemli bir başka mesele de, Ankara

Savaşından önce Yıldırım Bayezid’in hastalığını Timur’un ona yazdığı

mektubunda belirtmesidir. Yıldırım Bayezid’in (8 Mart 1403) ölümü hakkında

farklı rivâyetler bulunmaktadır19. Timur’a ait olan bir mektupda Sultan

Yıldırım’ın hasta olduğu dikkate alındığında, onun intihar etmediği, boğmaca

hastalığına yakalanarak öldüğü iddiası akla uygun düşmektedir. Hatta Timur,

Yıldırım Bayezid’in tedavisi için kendi özel hekimi İzzeddin Mes’ûd Şirâzî ve

Celâleddin Arab’ı bizzat gönderdiği bildirilmektedir20. Yukarıdaki hususlara

ilâve olarak daha başka önemli konular da mektuplarda dile getirilmiştir.

Timur’un isteklerinde ve Yıldırım Bayezid’in ona verdiği cevaplarda yer alan

önemli kısımları özet halinde sadeleştirerek değerlendirmeyi uygun

görmekteyiz.

b. MEKTUPLARIN ÖZET İÇERİĞİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

I. Mektup ve Cevabında

Timur;Yıldırım Bayezid’e yazdığı birinci mektubunda özetle; “...Kara

Yusuf ile Bağdat Sultanı olan Ahmed Celâyir’in, Osmanlı idaresine sığınma

taleplerini kabul etmemesini, bu iki kişiyi yakalayıp aileleri ile birlikte ya

kendisine teslim edilmesini, veya öldürülmelerini, ya da ülke sınırları dışına

çıkarılmaları...”21 gibi alternatif tekliflerini iletmiştir.

Yıldırım Bayezid; Timur’un bu gibi isteklerini emr-i vâki saymış,

muhtemelen kendisine iltica edenlerin kışkırtmaları ve onun daha önceki Sivas

kuşatması da dahil, Osmanlıya karşı beslediği istilâ planları sebebiyle çok sert

ve hakaret edici cevabî mektubunda 

; “...Ey ihtiyar köpek, tekfurdan daha

şiddetli kâfirsin. Mektubunda bizi korkutmak ve hile ile kandırmak istemişsin.

Osmanlı sultanlarını, Acem padişahlarına benzetme. Osmanlı askerleri de, ne

Kıpçak ülkesi Tatarı gibi sıradan insanlar, ne de Hint toplulukları gibi başı boş,

sere serpe avare kalabalıklar değildirler. Osmanlı askerleri, Irak ve Horasan

askerleri gibi hamiyetsiz ve perişan olmayacak kadar onurlu askerlerdir. Yine

sen, Osmanlı askerlerini Şam ve Haleb(Memlûk) askerlerine de

benzetmeyesin...” şeklinde ifadeler kullanmıştır.

Yukarıda mektup içerisinde anılan tüm bu ülkeler, Timur’a mağlup olmuş

yerler olduğu için, Yıldırım Bayezid buraları kötü birer örnek olarak Timur’a

göstermek istemiştir. Ayrıca Yıldırım’ın mektubunda adları geçen İslam

ülkelerinde Timur’un, çok sayıda Müslümanı öldürdüğü ve şehirlerini harab

ettiği kaydedilmektedir ki, bu durumu Timur da söylemekte bir beis

görmemiştir. Böylesine bir âkibete uğramak istemeyen Yıldırım Bayeazid, işi

savaş yoluyla bitirmek istemiş olacak ki ona yazdığı cevabında; “...bu mektup

eline geçtikten sonra savaş meydanına her kim ki gelmeyip kaçarsa, onun eşi üç

talakla kendisinden boş olsun...” diyerek, Timur’u savaş meydanına davet

etmiş, gözdağı vermiştir.

II. Mektup ve Cevabında

Karşılıklı yazılan bu sert ve aşağılayıcı ilk mektuplardan sonra, taraflar

daha temkinli olmayı yeğlemiş olmalı ki daha sonra yazacakları mektuplarda

üslûplarını yumuşatmayı tercih ettiklerini görüyoruz. Şöyle ki;

Timur; “...Sen kendini Allah yolunda cihad eden, bizi ise haksız yere kan

döken bir kâfir ve beni yeni yetme bir savaşçı saymışsın. Bil ki, ben kırk yıla

yakın bir süredir nefsimi cihada adamışım. Bu cihatlar sonunda kaleler ve

ülkeler feth ederek, beldeleri kurtarmakla meşgulüm. Kaldı ki bu halim, dünden

daha açık ve kesindir. Bu mücadeleler esnasında, çok sayıda kişi bize itaat

etmiş ve yolumuzda canlarını feda etmiştir. Siz niçin bize hizmet etmekten

kaçıyor, sevgi göster miyorsunuz? Hem yaşça da senden büyük durumdayım.

Bu güne kadar hangi tarafa gittiysem, kısa sürede orayı ele geçirdim. Sivas’ı da

kısa zamanda elde ettim. Sen Malatya’yı muhasara ettin, dört ay elde edemedin

ve geri dönmek zorunda kaldın. Sinop Kale’sini ne zamandan beridir elde

edemedin. Mektubundaki gibi tehdit ve gurura kapılma, akıl yolundan uzak

sözlere cesaret etme. Kaldı ki Sivas’ta ele geçirdiğim adamlarınızdan

durumunu anlamış haldeyim. Dolayısıyla pek çok Müslümanı rencide etmek,

han ve mallarını harab etmek uygun görülmemiştir. Bu sebeptendir ki, güzel

cevap vermeyi yüksek bir iş olarak bil, ülkeni harap etmekten kurtarmış

olursun. Bizimle anlaşma yoluna döner, özür dileyen bir ifade ile cevap

verirsen, aramızda dostluk ve sevgi olur. Böylece Frenk kâfirine fırsat vermemiş

olur, biz de, Sivas’tan çekilerek geri döneriz. Bizim niyetimiz ve meylimiz sizi

zayıf düşürerek meşgul etmek, böylece kefere dinine yardım etmek değildir.

Bizi ve askerimizi kâfir, dinsiz, sapık itikatlı mezhep sahibi ve çirkin

âdetleri bulunmakla itham etme. Bizim askerimiz babadan ataya Müslüman ve

Müslüman çocuklarıdır. Niçin hidâyete layık olmasınlar? Kaldı ki, Osmanlı’nın

askerleri çoğunlukla kâfirlerden devşirme olduğu açıktır.

Davamız cihangirlik olup, saltanatımız adına hutbeler okunmaktadır,

sikkeler basılıdır. Müslümanların ûlü’l-emri olduğumuzda şüphe yoktur. Bizim

soyumuz, İlhân-ı Âlişân’a ulaşmaktadır. Eğer samimi selâmınızla beraber iyi

ifadeler içeren mektubunuz gelirse, her iki taraf arasında yumuşama ve sevgi

peyda olur. Aksi halde kılıç ortaya çıkınca, kaleme yer kalmaz ve’s-selâm...”

ifadelerini içeren ikinci mektubunu Yıldırım Bayezid’e göndermiştir.

Yıldırım Bayezid; 

“...Zamanın cihan sultanı olan Timur-i Köregen22,

Sivas’a gelip yerleşmeyi, bizim Tebrîz’e yöneldiğimize benzeterek tuhaf

kıyaslamada bulunmuşsun. Kaldı ki biz, Kefe’den Şirvan’a varıp, o ülkeye

asker çıkarsak, kim mani olabilir? Kıpçak halkı sizden bıkıp usandığı için

bizimle beraber olmayı tercih etmektedir. 
Malatya ve Sinop hususundaki iddianız da doğru değildir. Bazı

sebeplerden dolayı muhasaradan vazgeçilmiştir. Yoksa bizim askerimizin azlığı

veya sizin askerinizin çokluğundan dolayı olmamıştır. Kastamonu ve Karaman

hakimlerinin inatları ve o sırada fırsat bulup, bazı vilâyetlerimize saldırmaları,

bizim Malatya ve Sinop’taki muhasarayı kaldırmamızı zaruri kılmıştır...”

dedikten sonra mektubuna devamla; 

“...İyi bil ki, atam Ertuğrul Han üç yüz

kadar gazisiyle beraber, Hülâgû Tatar’ından onbin Tatar’a vurup, Alâeddin

Keykubât’a galip gelenleri mağlup etmiştir. Bundan sonra devlet idâre etme

şerefine nâil olmuş, hil‘at kendisine verilerek, Allâh’ın lutfu ile Âl-i Selçûk’un

yerine idareyi elde tutması isyân ve baş kaldırma ile olmamıştır. Osman Bey’in

ilk culûsundan itibaren, dört tarafında bulunan kâfirlerle gece-gündüz iki

yüzbinden fazla askeriyle cihat etmiştir. Bu saltanat yıldızımız bugün dördüncü

tabakaya erişmiş ve şimdiye kadar fethettiğimiz kale ve kasabaların sayısı

geçmiş sultanların hayalinden geçmesi dahi mümkün olmamıştır...”

 sözleriyle Osmanlı saltanatının tarihî seyrini açıkladıktan sonra, Osmanlının iktidar

amacını şu ifadelerle duyurmaya çalışmıştır;

“...Bizim nazarımızda; dünya ve

içindekilerin kıymeti, Allah yolunda cihat etmenin yanında saman çöpü kadar

değeri yoktur. Osmanlı askerine Abdullâh oğlu demekten fazlasıyla zevk

duyarız. Çünkü bütün sahâbe-i kirâmın ataları kâfir iken, kendileri müslüman

oldular. Böyle müslüman olanlar, insafı olmayan müslüman-zâdelerden çok çok

üstündürler...” 

şeklinde dinî kanaatini ifade etmiştir. Timur’un istila ettiği İslam

ülkelerinde yaptıklarını tasvip etmeyerek;

 “...Siz Sivas’ı harap idüp, ehl-i

İslâm’ın ırzını pâyimâl etdükten sonra ne denile bilir ki! Siz, ilk suçlamayı

kendinizden gidermeye uğraşıyorsunuz. Arapça ve Farsça gelen

mektuplarınızda sertlik, kabalık, kibir ve gururdan başka bir nesne yoktu. Âl-i

Osman, hile ile ülkeleri kendisine mülk edinmemiştir. Mektuplarımız akıllı

devlet erkânımızla yapılan istişâreler sonrası yazılmıştır...” 

tepkisini göstermiştir.

Görüldüğü gibi Yıldırım Bayezid, Timur’dan gelen ikinci mektuba, iltifat

gösteren diplomatik bir üslûpla cevap vermiştir. Timur’un İslâm âleminin

liderliğini temsil edemeyeceğini belirtirken, Osmanlı Sultanları, liyâkat ve

meşru yollarla iktidarı elinde bulundurdukları ve tek gayeleri, Allâh yolunda

cihat etmek olduğu, mal ve arazi elde etmek gibi dünyevî emeller peşinde

koşmak olmadığını özellikle belirtmiştir. Ayrıca Osmanlı ordusu, fethettiği

ülkelerde Timur’un yaptığı gibi yıkıp yakarak harap etmediklerini de söyleyerek

onu, Osmanlı idaresi altındaki yerlere saldırıda bulunma düşüncesinden vaz

geçirmeye çalışmıştır.

Timur’a yazılan ilk cevap niteliğindeki mektupta, Yıldırım Bayezid’in

ağır ifadeler kullanmaya, onun ilk mektubundaki sert ve kaba sözlerinin yol

açtığını izah ederken, ikinci cevap niteliğindeki mektupta Yıldırım Bayezid

yumuşak bir ifade ile meseleyi hal etmeye çalıştığı anlaşılmaktadır. Çünkü

Timur, Anadolu’ya bu seferden önce geldiğinde verdiği zararı Yıldırım Bayezid

çok iyi bilmektedir. Timur’u engellemek için onun psikolojisini bozmak ve

vazgeçirmek niyetinde olduğu açıktır. Ancak, Bayezid’in yazdığı ağır ifadeler,

ona karşı duyduğu öfkenin mektuba yansımasıdır. Zira, Sivas’ın ilk defa Timur

tarafından tahrip edilmesi ve Yıldırım Bayezid’in oğlu Ertuğrul’un öldürülmesi

sonrasında, Bayezid’in 

“Çal çoban çal, Ertuğrul gibi oğlun mu öldü, Sivas gibi kalen mi yıkıldı.” 

23 dizelerini söylemiş olması, onu ne derece üzdüğünü göstermektedir.

III. Mektup ve Cevabında

Yıldırım Bayezid’den alınan ikinci cevabın ardında;

Timur; 

“...Sungur Çavuş ve Hacı Bayezid ile gönderdiğimiz haberler

doğrudur. Sizin küffârla savaştığınızı biliyoruz. Bu tarafta Gürcü kâfirlerle biz

savaşıyoruz. Hem siz hem de bizler bu konuda mutluyuz. Bu durumun sayısız

faydaları her iki tarafa olmaktadır.Yazdıklarımızda zerre kadar şaibe ve şüphe

olamaz. Antlaşma kararı olursa, Mısır’la aramızda olanlardan ıslâh edici

olunması isteğiniz uygun görülmemiştir. Çünkü ölen eski Mısır Vâlisi,

elçilerimizden Irak ve Acem’in büyük saygı duyduğu Bahaddin Savcı’yı haksız

yere öldürdü. Yine uzun süredir hapsettiği Gönültaş’ı serbest bırakması için elçi

gönderdiğim halde isteğimi yerine getirmedi ve o günahsızı hiç endişe

duymadan katletti. Biz Şam ve Haleb’e geldiğimizde, Mısır’da Hacı adındaki

elçileri gelip haps olunan Otlamış’ı Haleb’e gönderelim dediler. Fakat bu sözün

de aksini yaptılar. Timur, Osmanlı sultanının Memlüklerle irtibat kurmasına,

bağları kuvvetlendirmesine vesile olacak faaliyetlerden rahatsız olduğunu ve

Yıldırım Bayezid’in muhtemelen elçileri vasıtasıyla sözlü olarak Mısır Valisi

olan kişi hakkında akrabalık ve kutsal mekanlara idarecilik yapmış olması,

Timur ile Yıldırım Bayezid arasında arabuluculukta bulunmasına itiraz edip,

rıza göstermeyerek;

 “...Senin, şimdi Mısır Vâlisi olan kimseye oğlumuzdur

demeni uygun görmedik. Onu Sultânu’l-Harameyn elkâbıyla anmanız doğru

olmaz. Belki Mücâvirü’l-Harameyn demeye lâyık değillerdir...” 

tepkisini bildirmiştir. Ancak Yıldırım Bayezid’in göndermiş olduğu önceki mektubu

incelendiğinde Memlük Sultanı için yukarıdaki ifadeleri kullanmadığını

görüyoruz. Acaba Karaman Beyliğine ait bazı kimselerin Osmanlı elçilerini ele

geçirip, gönderilen mektuptaki ifadeleri değiştirdiklerine dair Bayezid’in kast

ettiği hadise bu sırada olmuş olabilir mi, sorusu akla gelebilir.

Timur mektubuna devamla;

 “...Bize dost olmayanı, kendinize yakın ve

sevdiklerinize dahil etmeyiniz. Saltanat işleri nezâkete bağlıdır. Dikkat edilecek

yönleri çoktur...” 24

 şeklinde tavsiye ve isteklerini dile getirmiş,

 “...Ahmed

Celâyir şimdi Bağdat yakınlarına gelmiş, biz de oraya asker göndermişiz.

Tekrar size taraf kaçar gelirse sahip çıkmayıp, bilâkis yakalayıp bize teslim

etmeniz sizden isteğimizdir. Erzincan’a varıp, yerleri tahrip için şimdilik

serhadda durularak elçilerinizin gelmesini beklemekteyiz...” 

şeklinde düşüncelerini Yıldırım Bayezid’e iletmiştir.

Yıldırım Bayezid; Timur’un mektuplarında yer alan isteklerini kabul

etmeyerek, onu kendi atası olan Hülâgu’nun sergilediği tutuma davet etmiş,

Osmanlı ülkesine sığınan Bağdat Sultanı Ahmet Celâyir ile Kara Yusuf’u teslim

alma arzusundan vazgeçmesi için; 

“...Mısır hakimi ile aranızda geçen olaylardan dolayı bizim niyyetimizi 
doğru anlamamışsınız. Biz arzu etsek

Mısır’ı feth etmeye her zaman kadiriz. Ahmet Celâyir tekrar geri Osmanlı

topraklarına gelirse, Kara Yusuf ile birlikte ikisini size teslim etmemi

istemişsiniz. Biliyorsunuz ki Hûlâgu Dârü’s-Selâm’ı alıp İran’ın çoğunu eline

geçirdiği sırada, halifenin amcası çocuklarından bir iki kişi Mısır’a Kâhire

Vâlisi Baybars’a sığındılar ve onun himayesine girdiler. Hülâgu’nun Bağdat

Vâlisi olan Karaboğa Noyan, Baybars’la cenk ettiler. Halifenin amcasını Mısır

askeri sanıp, orada şehit ettiler. Kaçanlar şimdiye kadar Kâhire’de kaldı ve

Hülâgû Han onları geri istemedi ve takip de etmedi. Şimdi bu dostunuz feleğin

tokadını yemiş bir iki kişiyi himaye etmekle hatırınızı kıracak bir durum olamaz.

Zira Hülâgû böylesine cüz’i şeylerden vaz geçmiştir. Muradımız Sivas ve

çevresinden elinizi çekmenizdir. Bunu yerine getirmeniz güzel bir işaretinizin

gereği olduğu anlaşılacaktır. Ancak her hâlde Allah’ın takdirinden kaçılmaz ve

bizim kimseden korkumuz yoktur...”

 şeklindeki düşüncelerini bildirmiştir.

Timur, Yıldırım Bayezid ile savaşa girmenin riskli olabileceği husussunda

tereddüte düşmüş, elçiler vasıtasıyla savaş yapmadan amacına ulaşma yoluna

gitmiştir. Diğer taraftan Yıldırım Bayezid, onun isteklerini yerine getirmekle,

otoritesinin sarsılacağı, tarafında yer alan kimselerin Osmanlı idaresine,

güvenlerinin kalmayacağı ve Osmanlı geleneğine ters düşen 

“Kendisine sığınan kimseyi düşmanına teslim etmek” 

durumda olmak ismediği için Timur’a olumlu cevap vermediği anlaşılıyor.

IV. Mektup ve Cevabında

Karşılıklı yazılan mektupların en sonuncusunda Timur’un, Osmanlı

idaresinden birkaç kale ve şehrin kendisine teslim edilmesi gibi kabulü mümkün

olmayacak yeni şartları da ilave ederek, savaş niyetini daha açıkça belirtiği

görülmektedir. Hatta mektuplarda geçmeyen, ancak bazı tarih araştırmalarında

rastladığımız 

“Timur, Yıldırım Bayezid’den oğullarından birini kendisine rehin bırakması” 

isteğinde de bulunduğunu kaydetmişlerdir.

Timur;

 “...Şimdiye kadar sulh için çalıştım ve nihayet Sivas’a gelmem

söz konusu oldu. Kâfire fırsat vermemek, İslam diyarlarını harap etmekten

endişe edip, Şam tarafına giderek Mısır azizinden intikamımızı aldık. Sizin

hasta olduğunuz hususu ağızlarda dolaşırken, biz bunu fırsat bilip dikkate

almadık. Ancak siz fırsat bulunca bize bağlı olan Erzincan’a gelip valimizi

rencide ettiniz. Adamımız olan Taharten(Muttaharten) sulhu sağlamak için sizin

pişman olduğunuzu bize yazmıştır. Biz de güvendik ve sulh için antlaşmaya

varılacağı umuduyla birkaç kez mektuplar gönderdik. Ama siz gittikçe artan bir

katı tutum içerisinde oldunuz. Tâ ki biz ve askerimiz için kâfir ve kâfirden daha

eşed kâfirlerdir demeniz sözü her yerde söylenir olmaya başladı. Elçileriniz

olan Sungur ve Ahmed adamlarınız uzun süredir yanımızdadırlar. İslamlığımızı

ve inancımızı biliyorlar. Hedefimiz Kefe ve Kırım yönüne iken, Şirvan’dan geri

dönüp tekrar Erzincan’dan o tarafa varmak icap etti. Semerkand’da bulunan

oğlum Muîneddin Muhammed Sultan Bahadır da askeri ile birlikte bana

katılacaktır. İsteğimiz Erzincan’a varmadan ve askerimiz şehirlerinize

girmeden önce Sivas, Malatya, Elbistan, Erzincan ve Kemâh’ın bize

bırakıldığını sağlam bir ahit-nâme ile bildirmenizdir. Sulha muhalif değilim ve

bağlıyım. Bu sulhun bir sûretini Mekke-i Mükerreme’de Bâbü’l-Harâm’da

kapalı muhafaza olunsun ki, kimin bu sulha uyup uymadığı ortaya çıksın. Bu

mektup Sungur, Ahmed ve Hacı Bayezid ile gönderildi.”

Yıldırım Bayezid; savaşın olmaması için Timur’u ikna edebilecek bazı

durumları açıklamayı uygun görmüş, antlaşmaya razı olduğu, belki de bazı ön

şartlarını kabul edebileceği intibaını vermek isteyerek; 

“...Timûr-i köregen

hazretleri, ilgi uyandıran antlaşmaya dair mektubunuz, ben Sivas’a geldikten

sonra ulaştı. Ben bu sırada antlaşma hazırlığı içerisinde bulunuyordum ki;

Nâgâh(vakitsiz saatte) sulha muhalif bir başka mektup Karaman fesatları

elinden orduyu humâyûnumuza erişti ve antlaşmanın gecikmesine sebep oldu.

Devlet erkânımızdan akıllı kişiler bu durumu şöyle değerlendirdiler.

İkinci mektup ilk karışık dönem sürecinde yazılarak elçi ile gönderildi

Karaman topluluğu ki eskiden beri ocağımızın düşmanı olmuşlardır, bunlar

elçimizi öldürüp, fitne iyice ayyuka çıkıncaya kadar mektubu sakladılar.

Musâlaha olacağı ihtimâlini görünce, bu kez bazı rezilleri üzerimize gönderip

bizi şüpheye düşürmüşlerdir. Rezillerin eline düşen mektubun gecikmesinin

sebebi dahi biz olmadığımız hususu malumunuzdur. Bu durumu yaltaklanma

olarak görürseniz hayır, asla düşmandan yüz çevirmek âdetimizden değildir.

Sulh ve cengin cezası ve mükâfatı buna sebep olan tarafa aittir. Eğer bir kimse

fitneye sebep olursa, Allah’u Teâlâ onun cezasını versin...”

Sonuç

Osmanlı tarihi içerisinde önemli tarihî bir olay sayılan Ankara Savaşı

öncesinde, taraflar arasında yapılan diplomatik yazışmalara ait mektuplar,

dönemin tarih çalışmaları için oldukça önemli belgelerdir. Mektupların, Farsça

ve Arapça olarak yazıldıkları yine bu mektupların içerisinde belirtilmektedir.

Bu mektuplar, Osmanlı Türkçesi el yazısı ve matbu olarak basıldığı daha önce

izah edilmiş idi. Ancak, transkripsiyonlu yayınına yaptığımız araştırmalarda

rastlanmamıştır. Bu araştırma ile Timur ve Yıldırım Bayezid’e ait dörder

mektup tespit edilmiş ve transkripsiyonu yapılmıştır.

Mektuplar kronolojik sıraya göre incelendiğinde; Timur, yazdığı

mektuplarda istek ve şartlarına her defasında yenilerini ilâve ederek durumu

imkansız hale getirmiş ve Yıldırım Bayezıt’ı savaşı tercihe mecbur etmiştir.

Ankara Savaşı sonrası galip gelen Emir Timur’un Anadolu’daki

faaliyetleri, İstanbul’u fetih planı ve esir düşen Sultan Yıldırım’ın durumu, eceli

ile vefatı veya intihar ettiği, Timur’un Semerkand’a yazdığı Fetihnâme

hususları üzerine bir hayli araştırmalar yapıldığı için, burada zikredilen

konulara yer verilmemiştir25.

Araştırmamızı, Ankara Savaşı olmadan önce bu savaşın eşiğine getiren

sebeplerin neler olduğu, hangi teklifler ileri atılmış olduğu, ne gibi önerilerin

Osmanlı Sultanı tarafından kabul edilmediği gibi hususlarla sınırlı tuttuk. Zira

çoğu tarih kitaplarında bu hususların neler olduğu tam olarak zikredilmemiş

veya bazı tarih araştırmalarında gördüğümüz gibi sebeplerin bir kısmı sayılarak

yetinilmiştir.

Timur ve Yıldırım’a ait olan mektup sûretleri, dönemlerinde vuku bulan

bu tarihî olaya ışık tutan en önemli belgeler olduğu aşikârdır. Çünkü olayın

aktörleri, kendi düşüncelerini karşı tarafa duyurmak için ayrıntılarına kadar

inerek mektuplarında anlatmaya çalışmışlardır.

Bu mektupların verdiği bilgiler, hem Timur’un iktidar olduğu coğrafyayı

tanıtmış, ona dost ve düşman olan zamanın komşu devletlerin hangileri

olduğunu göstermesi yanında Osmanlı devletinin durumunu, dost ve

muhaliflerini, siyasî problemlerini, fetih hedeflerini ve cihat anlayışlarını

göstermesi bakımından da oldukça kıymetlidir.

Timur’un mektupları içerisinde vurgulanmak istenen bir diğer önemli

husus ise İslam âleminin hakimi kendisi olduğudur. Çünkü Timur adına hutbe

okunduğu, sikke bastırıldığı, kendisine her gittiği yerde itaat ve bağlılık ahdinin

verildiği, kendisine vergilerin ödendiği anlatılmıştır. Bütün bu ve benzeri

durumlardan dolayıdır ki, Timur ikinci mektubunda kendisinin ûlu’l-emr

olduğunu Yıldırım Bayezid’e yazmış26 ve onun dediklerini yapmasını istemiştir.

Abbâsi Halifesi, Moğolların Bağdat’a gelmesinden sonra Mısır’a gitmiş olması,

Timur’un kendisini ûlu’l-Emr görmesine ve Memlûk Sultanını mağlup etmesi,

onu bu fikre götürmüş olabileceği de dikkate alınmalıdır.

Timur ve Yıldırım Bayezid’in yazdıkları mektuplar diplomatik bakımdan

incelendiğinde; Yıldırım Bayezid’in ilk başta öfke ile cevap verdiği, daha

sonraki sonucun bir savaşa kadar gitmesini istemeyen bir endişe üslûbu ile

mektuplarını kaleme aldığı görülüyor.

Yıldırım Bayezid’i sulha zorlayan bazı iç ve dış sebepler olduğu

mektuplarında belirtilmektedir. Örneğin, Karaman beyleri ile barışık olmadığı,

hatta onların kendilerine sürekli düşmanlık yaptıkları, kendisinin barışa

hazırlandığı bir sırada Timur’a giden elçilerini ele geçirerek mektupların

içeriğini değiştirmek suretiyle başka bir mektubu Timur’a gönderdikleri,

böylece savaşa yol açtıkları açıkça yazılmıştır. Yine Kastamonu hakimi ile

Osmanlı idaresinin mücadele içerisinde bulunduğu, Sinop ve Malatya

muhasaralarını kaldırma sebepleri içerisinde gösterilmiştir27.

Diğer taraftan Yıldırım Bayezid’i savaş yapmaya sürükleyen etkenler de

mevcuttu. Osmanlı yöneticileri ile dosluk ilişkilerini sürdüren Karakoyunlu ve

Bağdat hakimleri, bu savaş olmamış olsaydı, muhtemelen kendilerine hedef

olarak Timur’un hakimiyeti altındaki yerlere akınlar yapacaklardı. Çünkü o

bölgede bu mücadele başlamış ve zaman zaman çetin çatışmalarla bastırılmış

durumda idi. Timur’un zayıf düşmesi veya ortadan kaldırılması özellikle

Osmanlı’ya sığınan ve iktidarları ellerinde giden Kara Yusuf ile Sultan Ahmed

Celâyir’in işine geliyordu. Yıldırım Bayezid’i savaşa teşvik edenler arasında

muhtemelen bu iki kişinin etkisi olmalıdır.

Ankara Savaşı’nın olması, Anadolu’da kargaşalığa, siyasî dağılmalara ve

sefalete yol açtığı gibi, Osmanlı’nın Balkanlardaki fütuhatını bir süre

durdurmuştur. Ayrıca Anadolu’da, Irak, Horasan, Azerbaycan, Gürcistan ve

çevresindeki siyasî dengeleri de etkilemiştir.

Osmanlı Beyliğinin hakim olduğu yerler, Anadolu’nun iç ve batı

bölgelerini oluşturuyordu. Sınırları dönemin Bizans toprakları içerisinde olan

merkezler teşkil ediyordu. Bu sırada Anadoluda aynı zamanda değişik yerleri

elinde bulunduran Türk beylikleri de idaresi altında olan araziyi genişletmek,

maddî ve siyasî üstünlüğü elinde bulundurmak emelinde idiler. Bunun içindir

ki, iç çekişmeler eksik olmuyor, hatta rakip Türk beyliklerine karşı, o beyin

düşmanları olan devlet veya güçlerle iş birliğine gidiliyordu.

Osmanlı Beyliği, bu sırada sürekli tekfûrlarla mücadele etmiş, tüm

dikkatlerini ve gücünü o tarafa yöneltmiştir. Bu fütuhatın ilerleyişi ise

İstanbul’a doğru ve civarı yerler teşkil ediyordu. Türk’lerin İstanbul’a doğru

fetih hareketlerini artırmalarında Hz. Muhammed’in İstanbul’un fetihini teşvik

eden ve bu savaşa katılanları övücü sözü ve müjdesinin etkisi aşikardır.

Yıldırım Bayezid, 1394 yılının ilkbaharında, İstanbul’u almak için ilk

kuşatmasını yapmış ve adıyla anılan kuleyi bazı kaynaklara göre bir yıl

içerisinde inşa etmiştir28. Bu inşa işini oldukça rahat bir şekilde yaptığı dikkate

alındığında, onun İstanbul‘u fethetmekte ne kadar ısrarlı olduğu da

anlaşılmaktadır. Sultan Bayezıt, Karaman’lılara karşı Konya’da 1397’de ve

1398’de Sivas’ı ele geçirerek siyasî birliği sağladıktan sonra, asıl hedefi olan

İstanbul’a yönelmiştir. Ancak hiç beklemediği bir anda Timur’un doğu

tarafında üzerine gelmiş olması, onun bu planları uygulamasına fırsat

tanımamıştır. Ankara Savaşıyla birlikte ertelenen bu fetih düşüncesi elli yıl

sonra Fatih Sultan Mehmet Han’ın eliyle 1453 tarihinde gerçekleşmiştir.

Yıldırım Bayezid ve Timur’un dönemine ait siyasî durumu daha ayrıntılı

bir şekilde görmek için, Hoca Sadeddin Efendi’ye ait olduğu yazılan Münşeât Mecmuasındaki sekiz adet mektubun aşağıda verilen transkripsiyonlu metinleri incelemek gerekir.

Dipnotlar 

1 Bkz. Ahmed Feridun Bey, Münşeât-ı Selâtîn, C. I, s. 118 vd.

2 Hoca Sadeddin Efendi, Mekâtib-i Selâtîn, Nuruosmaniye nr. 4292.

3 Mükremin Halil Yınanç, “Bayezid I. , İslâm Ansiklopedisi, C. 2, Eskişehir, 1997, s. 380

4 Gelibolulu Mustafa Âli, Künhü’l-Ahbâr, C. IV. s. 82, 95, 101.

5 Hoca Sadeddin Efendi, Mekâtib-i Selâtîn, Nuruosmaniye nr. 4292.

6 Hoca Sadeddin Efendi, Münşeât ve Mükâtabât-ı Sultaniye, Koyunoğlu Kütüphanesi nr.

13435, varak 103a-117b.

7 Bkz. İsmail Aka, “Timur’un Ankara Savaşı (1402) Fetihnâmesi”, Türk Tarih Kurumu-

Belgeler-Dergisi, S. 15, 1981-1986, Ankara, s. 1-22

8 Osman Turan, Selçuklular ve İslâmiyet, İstanbul, 1993. s. 58-59.

9 Halil Edhem, Kayseri Şehri, Hazırlayan: Kemal Göde, 1982, Ankara, s. 155

10 Hülagu Han tahtının varis bıraktığı ve Timur’un hakim olduğu yerler: Fars ve Kirman,

Rey’den Âzerbaycan’a kadar Irak-ı Acem, Arran, Mugan, Karabağ, Gilânât, Şirvân, Şemahi,

Derbend, Gürcistan, Abhaz, Hicaz’a kadar Diyarbekir ve Irak-ı Arab, İstanbul’a kadar Rum

diyarı ki (Timur’un Ankara Savaşıda ele geçirdiği yerlerdir), Nil’e kadar Şam diyarını

kapsayan bir hakimiyet alanı bulunuyordu. Bkz. İsmail Aka, Türk Tarih Kurumu Belgeler

Dergisi, S. 15, 1981-1986, s. 2-3

11 Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, (Çeviren) Necati Lugal,1987, s. 296-297

12 Mikâil Bayram, “Timur’un İstanbul’u Fetih Plânı ve Çalışmaları”, Selçuk Üniversitesi Fen

Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 13, Konya, 1999, s. 341-344

13 İ. Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. I, Ankara, 1972, s. 307

14 Mustafa Kafalı, “Timur”, İslâm Ansiklopedisi, C. 12/1, Eskişehir, 1997, s. 344

15 Mükrimin Halil Yınanç, İA, C. 2, Eskişehir, 1997, s. 380 ;Yaşar Yücel, Anadolu Beylikleri

Hakkında Araştırmalar II, Ankara, 1991, s. 287

16 Komisyon: Mufassal Osmanlı Tarihi, İstanbul, 1957, C. I, s. 193

17 İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. I, İstanbul, 1971, s. 132 ;

Osman Turan, , İstanbul, 1993, s. 45 ; Nuri Yazıcı, Tarihte Türkler ve Türk Devletleri,

1997 Konya, s. 245

18 Hoca Sadeddin Efendi, Münşeât ve Mükâtabât-ı Sultâniye, vrk. 103-117

19 Hoca Sadeddin Efendi, Münşeât ve Mükâtabât-ı Sultaniye, vrk. 114b ; Fuat Köprülü,

“Yıldırım Bayezid’in İntiharı Meselesi” , Belleten, S. VII/1 , Ankara, 1943, s. 591-599

20 Mükremin Halil Yinanç, “Bayezid I.” , İA, C. 2, Eskişehir, 1997, s. 388

21 Mükremin Halil Yinanç, “Bayezid I.”, İA, C. 2, s. 380

22 Aslı Moğolca olan bu kelime“damat” anlamına gelmektedir. Timur’un kendisi han

soyundan gelmediği için, Kazan Han’ının kızı ile evlenerek “Köregen” lakabını almıştır.

Bunun içindir ki, tarihî kaynaklar onu “Emîr Timur” şeklinde zikretmektedirler.

23 Osman Turan, Selçuklular ve İslâmiyet, s. 127

24 Bkz. Timur’un üçünçü mektubu, Hoca Sadeddin Efendi, Münşeât ve Mükâtabât-ı

Sultaniye, vrk. 112a

25 Bkz.; Fuat Köprülü, agm., Belleten, S. VII/1, s.591-599 ; İsmail Aka, agm., s. 1-22 ; Mikâil

Bayram, agm., S.Ü. E. F. D. S. 13, 1999, s. 342-344

26 Hoca Sadeddin Efendi, Münşeât ve Mükâtabât-ı Sultaniye, vrk. 107a

27 Bkz. Hoca Sadeddin Efendi, age. vrk.109a

28 İsmail Hami Danişmend, age., C. I, s.109 ; Norman Itzkowitz, Osmanlı İmparatorluğu ve

İslâmî Gelenek, Çeviren: İsmet Özel, 1997, İstanbul, s. 42-43

29 Sultan Yıldırım Bayezid ile Timur arasında karşılıklı dörder kez mektuplar yazıldıktan sonra

anlaşma sağlanmadığı için, 19 Zilhicce Cuma günü ( 28. 7. 1402 ) yılında vuku bulan

Ankara Savaşı sonrası Bayezid, Timur’a esir düşmüş ve 8 Mart 1403 yılında Hamid beyliği

idaresinde bulunan Akşehir’de vefat etmiştir. Timur’un izniyle Sultan Bayezid’in naaşı,

kendi sağlığında Bursa’da yaptırmış olduğu caminin bahçesine defnedilmiştir. Karşılıklı

yazılan bu mektupların konu başlıkları, tarihî kaynaklarda kısmen farklı ifadelerle yazılıdır.

Meselâ , yukarıda yazılan başlıklardan başka Künhü’l-Ahbar’da “Cevâb-nâme-i Sultân-ı

Mesfûr ilâ Hâkâni’l-Mensûr” şeklindedir. Bkz.Tâcü’t-Tevârih, C. I, s.250-259. , Âli,

Künhü’l-Ahbâr, C. IV, s. 82, 95, 101., Carl, Brockelmann, age., s 224., İsmail Aka, Timur

ve Devleti, Ankara, 1991, s. 27 vd.). Ayrıca Feridun Bey Münşeâtında bu mektupların

metinlerinin bazıları Arapça, bazıları da Farsça yazılmıştır. Bkz. Münşeât-ı Selâtîn, C. I, s.

118 vd.

30 Timur’un, ilk mektubunu Mevlânâ Sadeddin Taftâzânî’nin yazdığı, iki elçi ile âyezid’e

gönderdiği kaydedilmişse de aynı kaynak; Sadeddin Taftazâni ile Timur’un buluşmaları daha

sonraki tarihlerde Semerkand’da gerçekleştiğini yazmaktadır. Dolayısıyla bu ilk mektubu

onun yazması mümkün görünmemektedir. Yine Künhü’l-Ahbâr’da verilen bilgilerde;

Bayezid’in ilk mektubunda, kendi ismini Timur’un adıyla aynı yerde ve uygun bir şekilde

yazması gerekirken, onun adı, sıradan bir kimsenin adının yazıldığı gibi satır arasına

yazılmasına Timur’un çok kızdığını kaydetmektedir.Bkz. Âli, Künhü’l-Ahbâr, C. IV, s. 84

31 Kara Yusuf (ö. 823 Zilhiccesi/1420), Karakoyunlular devleti hükümdarı Kara

Mehmed’in(ö. 792/1390) ölümünden sonra onun yerine ikinci, bazı kaynaklara göre ise

üçüncü hükümdarı olarak başa geçmiştir. Bazı kaynaklarda ilk hükümdarın Bayram

Hoca’nın ilk, Karamehmed’in ise ikinci hükümdarı olduğunu kaydetmektedir. İlhanlıların

çöküşünden sonra bu devletin mirası üzerinde birbirileriyle iktidar mücadelesi yapan Celâyir,

Çoban ve Sotay hanedânlarının bu kavgalarına katılan Karakoyunlu oymağı , merkezi

Bağdâd’ta bulunan Irak’taki Celâyir ailesinin safında yer alırken, Akkoyunlular oymağı ise

Celâyir ailesine rakip olan ve Mısır- Diyarbekir sınırları dahilinde hakimiyet sağlayan Sotay

hanedânının tarafında yer almıştır. Bu iki Türk oymağı arasında bu tarihten sonra da pek çok

harpler olmuştur.

Kara Yusuf, Azerbaycan ve çevresinde hüküm sürmüş, Tebriz’i kendisine idari merkez

olarak bulundurmuştur. Şirvân hâkimi olan Şeyh İbrahim’i (809/1412) tarihinde, Gürcistan

Kralı Konstantin’i (822 /1419)’de mağlub etmiştir. Osmanlı devleti ile coğrafi sınırı bulunan

Akkoyunlu hükümdarları, kendilerine Osmanlı devletini rakip görmüşler ve iktidarı ellerine

geçirmek çabası içinde olmuşlar. Bu sebepten dolayıdır ki Osmanlı Sultanları Bağdad sultanı

Ahmed Celayir’i ve Karakoyunlu hümükdarları Kara Yusuf ile müttefik devletler

olmuşlardır. Her seferinde Timur’un hakimiyetindeki yerlerde yol kesme, yağmalama,

hacıları ve ticaret kervanlarını soyma, onun gücünü zayıflatma ve ağırlını yitirmesine yol

açan faaliyetlerinden ötürü tehlike oluşturduğunu düşünen Timur, Kara Yusuf’u yakalatıp

öldürmeyi kafasına koyduğu sırada o, Ahmed Celâyir’le birlikte Osmanlı Sultanı Yıldırım

Bayezid’e sığındıklarını görüyoruz. Ankara Savaşının vuku bulmasında bu iki sultanın

sığınmalarını baş sebep olarak Timur’un mektuplarında görmekteyiz.

Türkçede ünlü hükümdarlara ve kahramanlık gösteren kişilere “ Kara” lakabı verilmesi

bir gelenek idi. Kara ifadesi “ etkil, cesur, yiğit, kahraman ” gibi anlamlarda kullanılması

bugün de geçerli bir ifade olarak kullanılmaktadır. Meselâ, kara kış, gözükara (gözü pekcesur),

kara haber vb. gibi... Tarihte tahta geçen Türk hükümdarlarının cülus törenlerinde

üzerlerine oturdukları seccâde, halı vs. ‘nin kara renkte olmasına dikkat edilmiştir. Bkz.,

İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, İstanbul, 1992, s. 229-230 dnr. 144 ; Nizamüddin

Şâmî, Zafernâme, (Farsça’dan çev. Necati Lugal), Ankara, 1987, s. 261-309. ; Walther

Hınz, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd (çev. Tevfik Bıyıkoğlu), Ankara, 1992, s. 110-111 ;

Mükrimin Halil Yınanç, “ Akkoyunlular. Ak Koyunlular ”, İA. İstanbul, C. I, s. 231-270 ;

Hasan Fehmi Turgal, “ Timur’un Sivas’dan Beriye olan ve Anadolu’yu Tahliyesine Kadar

Devam Eden Haraketler ” ; Konya Halkevi Dergisi, S. 10, s. 610-616. (Şerafeddin

Yezdi’nin Zafernâmesinden naklen); Melek Tekin, Türk Tarih Ansiklopedisi, İstanbul,

1991 ; Carl Brockelmann, İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi, Çeviren Neşet Çağatay,

Ankara, 1992 ; Nuri Yazıcı, Tarihte Türkler ve Türk Devletleri, 1997, Konya.

32 Sultan Ahmed Celâyir (ö.813/1410), aslen Mogolların Celâyir ailesinden geldikleri için bu

adla tanınan Ahmed Celâyir, Ahmed Bahadır ya da Gıyaseddin Ahmed isimleriyle de

anılmıştır. Kendisi Şeyh Hasanın torunu, Sultan Üveys’in de oğludur. İlhanlılar devletinin

çökmesinden hemen sonra Celâyir, Çoban ve Sotay hanedanları arasında iktidar

mücedeleleri başlamış ve bu enkaz sonrasında Sultan Üveys’in zamanında, Celâyir iktidarı

altında bulunan topraklar, Azerbaycan’dan Bağdad’a, -Diyarbekir de içine alan bir coğrafî

genişliğe sahipti. Kara Koyunlu Türk oymağı bu tarihte Irak’taki Celâyir ailesinin saflarında

yer alırken, Akkoyunlular Türk oymağı da Celâyir’e rakib olan ve Musul’dan Diyarbekir’e

kadar sınırları bulunan Sotay oğullarının emrine girmişlerdir. Böylece rekabet sadece

Celayir-Sotay hanedanları arasında sürüp gitmemiş aynı zamanda Kara Koyunlular-

Akkoyunlular arasında da süren bir mücadele halini almıştır. Ahmet Celayir, kardeşi

Hüseyin ile iktidar mücadelesine girmiş, bu mücadele sonucunda Celâyir devleti kuzey ve

Güney olmak üzere ikiye ayrıldı. 1382 yılınde Tebrizde iktidarını sürdüren kardeşi

Hüseyin’in üzerine gitmiş, ve tahtını ele geçirip kardeşini öldürmüştür. Diğer kardeşi

Bayezid Sultaniyeye kaçmış orada sultan ilân edilmiştir. Başka bir diğer kardeşi olan Şeyh

Ali, Tebriz üzerine tekrar gitmiş, bu sırada Karakoyunluların Reis bulunan Kara Mehmed

onu mağlup etmiştir. Sultan Ahmed, Karakoyunlu Reisi Kara Mehmed’in kızıyla evlenerek

hem dostluklarını hem de dayanışmalarını böylece dahada pekiştirmiş oldular. Bundan sonra

Ahmed Celâyir bütün ülkenin tek sultanı olarak tanınmaya başlandı. Kendisine rakip kalan

kardeşi Bayezid’i de Tebriz’de ele geçirerek onun gözlerine mil çektirdi. Tebriz’in Altın

Ordu Hükümdarı Toktamış(1385) ve daha sonra Timur’un işgal etmesi sonucunda burayı

yağma ederek büyük zararlar verdirmeleri neticesinde devletinin merkezini Tebriz’den

Bağdâd’a taşıdı (1386). Bu tarihten sonra Sultan Ahmed Celâyir iktidar merkezi olarak

Bağdat’ta kaldığını görüyoruz. Kara Yusuf ve Ahmed Celâyir’in, Timur’un iktidarına ve

hakim olduğu yerlere zaman zaman zayiatlar verdirmeleri ve onun iktidarını zayıflatmaları

gibi sebeplerden dolayı her ikisi hakkında ölüm kararı veren Timur, bu iki lideri hep

kovalamış hatta ele geçirmek için bazı yapacağı işlerini erteletmiş, Osmanlı Sultanı Yıldırım

Bâyezid ile Ankara Savaş’ını yapmasına sebep gösterdiğini karşılıklı yazdıkları mektuplarıda

görüyoruz. Çünkü Timur Bağdat üzerine yürüdüğünde, Ahmed Celâyir önce Memlük

Sultan’ına sığınmayı düşünmüş ancak, orada yakalanacağını ve güvende olamayacağını

anlayınca Osmanlı devletine sığınmıştı. Bu iltica sonrasında Yıldırım Bâyezid; Kara Yusuf’a

Aksaray’ı ve Ahmed Celâyir’e de Kütahya İlini dirlik olarak vermiştir. Ancak daha sonra

her iki lider geri dönerek kendi iktidar merkezlerine Timur’un ölümü (ö.1405) üzerine geri

dönme fırsatını bulmuşlar. Timur, ölmeden kısa süre önce oğul ve torunlarına vasiyette

bulunmuş, “ Önce Batı İran’da hakim olan Sultan Ahmed Celâyir( bu sülâle de türkleşmiş

Moğollar’dan çıkmıştır) Tacik (kötü) mizaçlı bir adam olması sebebiyle insan üzerinde

endişe uyandırıyor” diyerek haleflerine hedef götermiş idi. Bundan sonraki yıllarda

Karakoyunlu reisi Kara Yusuf ve oğulları ile Sultanı Ahmed Celâyir arasında bazı şehirlerin

hakimiyeti için savaştıkları ve nihayet Tebriz yakınlarındaki Esed köyü civarında Ahmed

Celâyir ele geçirilerek eski dostu ve müttefiki kara Yusuf tarafından öldürülmüştür. Böylece

Celayir devleti yıkılarak son bulmuştur. Onun halefleri Vâsıt ve Huzistan’da kısa süreli bir

iktidara sahip oldular. Bu konuda daha geniş bilgi için bkz. Nizameddin Şâmî, Zafernâme, (

Farsça’dan Çev. Necati Lugal), Ankara, 1987, s. 348. , Âşık Paşaoğlu Tarihi, (hazırlayan:

Atsız), İstanbul, 1992, s. 67-70., Mustafa Âli, Künhü’l-Ahbâr, C. S. IV, 82-95. , Barthold,

V. V. Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Ankara, tarihsiz ; Mustafa Fayda, DİA.,

C.II, s. 53-54., Faruk Sümer, Kara Koyunlular, Ankara, 1984, s. 60-72. , Erol Güngör,

Tarihte Türkler, İstanbul, 1992, s. 137-138. , Walther Hınz, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd,

Ankara, 1992, s. 49., Mükrimin Halil Yınanç, “Akkoyunlular. Ak Koyunlular” maddesi , İA. ,

C.1, s. 251-270.

33 Kur’ân-ı Kerim, 17/5.

34 Burada parantez içerisinde yazılan varak numaraları, Hoca Sadeddin Efendi’nin Münşeât ve

Mükâtabât-ı Sultaniye adlı mecmuasına aittir. Çünkü bu mektuplar adı geçen eserden

transkripsiyonu yapılarak buraya yazılmıştır.

35 Kur’ân-ı Kerim, 28/8

36 Bkz.Gelibolulu Mustafa Âli, Künhü’l-Ahbâr I-IV, C. I, s. 82-84. ; Bu mektubun sûretini

tarihçi Âli Efendi vermiştir. Ancak diğer mektup suretlerini vermemiş, sadece mükerrer

mektuplaşmaların olduğunu kaydetmektedir. Bu eserde de Erzincan Emiri Taharten şeklinde

yazılmış, Mükremin Halil Yinanç ve Faruk Sümer’in yaptıkları araştırmanın sonucuna göre

ise doğru şeklinin Mutaharten olmasıdır. Bkz. M. Yinanç, “Akkoyunlular”, İA, I, s. 231-270

37 Kur’ân-ı Kerim, 88/24

38 Bu mektup ve buna verilen cevabı Farsça olarak yazılmıştır. Bkz. Ahmed Feridun Bey,

Münşeât-ı Selâtîn, C. I, s. 123-126.

39 Buhari, tevhid,15,50,; Müslim, zikr, 20-22, tevbe,1,; Tirmizi, Davât, 131, İbn Mâce, Edeb,

58,; Hanbel, 2/413, 435, 480, 482, 509, 524, 534, 3/40,122,127,130,373, 5/153,155,169,351.

40 Buhari, Edeb, 102.

41 Kur’ân-ı Kerim, 6/164, 17/15

42 Kur’ân-ı Kerim, 33/62

43 Kur’ân-ı Kerim, 43/32

44 Cümledeki anlam bütünlüğüne göre eksiklik bulunmaktadır.

45 Timur’un göndermiş olduğu mektupların metinleri, Arapça ve Farsça yazıldığı burada

açıkça bahs edilmektedir.

46 Kur’ân-ı Kerim, 3/133

47 Kur’ân-ı Kerim, 8/40

48 Kur’ân-ı Kerim, 37/182; 6/45

49 Bu mektubun Farsça metni ve verilen cevabının bir başka sureti için bkz. Feridun Bey

Münşeâtı C. I, s. 126-130

50 Bu mısra Nuruosmaniye’deki metinde yoktur.

51 Metinlerde τ⊄ΒΥ ι⊂×℘⊂μ Sunkûr çavûş” şetlinde 􀂘 harfi ile yazılıdır. Günümüz

türkçesinde Sungur Çavuş şeklinde söylenmektidir.

52 Kur’ân-ı Kerim, 3/185, 57/20

53 Bu mısra Nuruosmaniye’deki metninde yoktur.

54 Dua cümlesidir.

55 Kur’ân-ı Kerim, 13/43, 17/96, 29/52, 48/28

56 Kur’ân-ı Kerim, 28 / 4. Kur’an’da “ ∅Α ” edetı “ ⊃℘Α ” şeklinde geçmektedir.

57 Tumûr’un elçisi olup, Mısır Sultanına gönderilmiş ve oraya kaçan kişilerin iadesini istemiş

idi. Ancak bu elçisi ile beraber diğer gidenlerden bazıları idam edilmiş, bazıları da

hapsedilmişlerdir.

58 Kur’ân-ı Kerim, 5/90

59 Metinde “ beyt” ibaresi yazılmamıştır.

60 Kur’ân-ı Kerim, 37/69. Nuruosmaniye metninde bu ⊕∈≈Βζ≈Αℑ∪√ΒΙΑ ⊂°≈Α ℑ∪℘Α

âyet-i Kerimesi yazılı değildir.

61 Kur’ân-ı Kerim, 29/40. Nuruosmaniye metninde bu ⊃ϑ↵λΙ Β℘λαΑ ⇑•⊄ âyetin metni

yoktur.

62 Kur’ân-ı Kerim, 58/18

63 Kur’ân-ı Kerim, 8/61. Metindeki “″” atıf harfinin “⊄” olması gerekir. Bu

⊃…≈Α …♣ •⊂Μ ⊄ Β∪≈ ∴⊗ΥΒ↓ ℑ…ν≈Α Α⊂Ζ⊗Υ ∅Α⊄ âyetin metni de

Nuruosmaniye nüshasında yoktur.

64 Kur’ân-ı Kerim, 60/1

65 Kur’ân-ı Kerim, 11/88

66 Kur’ân-ı Kerim, 3/133

67 Kur’ân-ı Kerim, 8/40

68 Metinde ⊇φΡ≈ΒΘ ¬♦↓ε def’a-i sâlisede ” ibaresi yazılı olup üzeri çizilmiştir.

69 Bu πϕ∈Ι Beyres ” kelimesinin Baybars “πϕϑ⊆ ΒΙ” şeklinde olması gerekir. Nitekim

Nuruosmaniye nüshasında “Baybars” olarak yazıldığını tesbit etmiş bulunuyoruz.

70 Nuruosmaniye’deki nüshasında , Yıldırım Bayezid’in III.mektubu burada eksik olduğu

haliyle son bulmuştur. Ancak Koyunoğlu nüshasında bu mektubun bir sayfa kadar bir

kısmının var olduğu, mektup tam olarak bitirilmektedir. Dolayısıyla bu mektubun bir

kısmını bu nüshasıyla karşılaştıra bilme imkanını bulduk.

71 Başlıkta “mektubuna” ibaresi yazılı olup üzeri çizilmiştir.

72 Cümlenin siyak ve sibak’ı bakımından ibare eksikliği vardır.

73 Timur bu zaferini Semerkand’a gönderdiği feth-nâmesinde de anmaktadır.Bkz. İsmail Aka,

“Timur’un Ankara Savaşı (1402) Fetihnâmesi, Türk Tarih Kurumu Dergisi-Belgeler- , S.

15, 1981-1986, s. 1-22

74 Erzincan Emiri olan bu kişinin ismi metinde “⊕Μϕ∪􀀀 Taharten” şeklinde belirtilmiştir.

Bkz.Âli, Künhü’l-Ahbâr, C. IV, s. 95., Tâcü’t-Tevârih, C I, s. 242. Ancak doğru şekli

“Mutahharten ⊕Μϕ∪〉↵” olması gerekir. Osmanlı tarih kaynaklarında bu ismin Taharten

şeklinde yanlış yazıldığı belirtilmiştir. Bkz.Mükrimin Halin Yınanç, “ Akkoyunlular”, İA., C.

I, s. 251-270. , Faruk Sümer, DİA. , İstanbul, 2001, C.24, s. 434-435., Karakoyunlular, I.

C., Ankara, 1984, s. 63. “ten”= Oğlu anlamına kullanılan bir ifadedir. Yıldırım Bayezid,

Emir Mutahharten’i Erzincanda alıp, Bursa’ya ailesi ile birlikte mecburi iskana tabi tutmuş,

onun yerine burayı Kara Yusuf’un idaresine bırakmıştır. Ancak, Erzincan halkı ondan

memnun olmadığı için sadece onaltı gün buranın idaresinde bulunduğu rivayet edilmektedir.