Dikkat raflarda böcek var

Böcekten elde edilen 'karmin' isimli renklendirici sadece Starbucks'ın kullandığı bir madde değil. Market rafları reçelden bisküviye, aynı maddenin kullanıldığı ürünlerle dolu.

Dünyanın en büyük kahve şirketlerinden Starbucks’ın bazı ürünlerinde ‘cochineal’ adlı böcekten elde edilen ‘karmin’ isimli renklendirici kullanılması tepkiye yol açarken market raflarının aynı madde katılmış gıda ürünleriyle dolu olduğu ortaya çıktı. Bisküviden şekerlemelere kadar çok sayıda üründe kullanılan bu maddenin şimdilik bilinen tek zararı alerjik reaksiyonlara yol açması. 

Radikal'in haberine göre gıda sektöründe böceklerden elde edilen renklendirici ve tatlandırıcı kullanılması tartışması Starbucks’ın ürünüyle birlikte yeniden alevlendi. Radikal, marketlerde satılan ve ‘karmin’ içeren ürünleri araştırdı. Market rafları bu maddenin katıldığı ürünlerle dolu ve tüketiciler aldıkları ürünlerde böcekten elde edilen renklendirici kullanıldığını bilmiyor.

YILDA YARIM KİLO
Hollanda’da Wageningen Üniversitesi’nden Entomoloji Profesörü Marcel Dicke, geçen yıl yaptığı açıklamasında işlenmiş gıda tüketen herkesin bir miktar böcek yediğini de anlatıyor:

“Dünyanın herhangi bir yerinde işlenmiş besin maddesi tüketenler zaten böcek yemiş oluyorlar. Bunun miktarı da yılda yaklaşık 500 gram. Domates sosu, fıstık ezmesi ya da ekmek gibi işlenmiş tüm gıdalarda böcek var.”

Meyveli süt, yoğurt, bisküvi, dondurma, reçel, soslar, meyve suları, et ürünleri, şekerleme ve sakız gibi yüzlerce ürünün içerisinde yer alan karminin önünde yasal engel yok. Ancak dini açıdan sakıncalı sayılıyorlar. İlahiyatçı Prof. Dr. Faruk Beşer, birçok üründe renklendirici ve tatlandırıcı olarak kullanılan maddenin İslam’a göre doğrudan doğruya haram denilemeyeceğini belirterek “Hanefi kurallarına göre ‘mekruh’ yani hoş olmayan, olmaması gereken. Kullanmak sakıncalıdır” diyor.

SAĞLIK AÇISINDAN ZARARLI
Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta ise bu tür maddelere şüpheyle yaklaşılması gerektiğini vurguluyor:
“Gıda ürünlerinde kullanılan bu tür çok madde var. Bunların güvenli olduklarından hiç emin değiliz. Çünkü bunlarla ilgili araştırmalar 40-50 yıl öncesine ve o zamanın teknolojisine dayanıyor. Güvenirliği günümüze göre çok düşük olan araştırmalar. Bu nedenle bu ürünlerin insan sağlığı üzerindeki etkileri ciddi şekilde yeniden araştırılmalı. Böceklerden elde edilen ürünler hayvansa araştırılmalı. Gıda ürünlerinde bu tip binlerce madde var. Hepsi için güvenli demek doğru değil. Şüphe edilenden uzak durmak gerek. Karmin yiyecek ve içeceğe sadece renk veriyor. Sağlığa bir faydası yok, kullanımı şüpheli. Bu tür ürünlerin sağlığa zararlı olup olmadığı araştırılmalı.”

DOZU FİRMANIN İYİ NİYETİNE BAĞLI

Radikal, ‘karmin’i gıda teknolojisi uzmanlarına sordu.
Samim Saner Gıda Güvenirliği Derneği Başkanı
“Karmin, Avrupa Birliği Gıda Güvenliği otoritesinin de onayladığı bir madde. Temel konu şu: Bu maddenin kullanıldığının beyan edilmesi gerekiyor. Firmaların bunu beyan etmemesi sıkıntı. Türk Gıda Kodeksi açısından kullanımının bir sıkıntısı yok. Bütün katkı maddeleri AB tarafından incelemeye alındı. Bunun raporu önümüzdeki yıllarda çıkacak. Şu an itibariyle ‘karmin’le ilgili negatif bir bilgi yok. O çalışma bitince ne olacağını bilmiyoruz. Ama şu an kullanımına izin veriliyor.”

Yrd. Doç. Dr. Filiz Aksu
İstanbul Aydın Üniversitesi Gıda Teknolojileri Uzmanı
“Karmin, ülkemizde kullanımına izin verilen bir katkı maddesi . İzin verilen dozlarda kullanılması durumunda sağlığa direkt etkisi yok. Duyarlı kişilerde alerjik reaksiyonlara yol açabiliyor. Ciddi üreticiler doz miktarını belirtiyor ancak doz aşımı olabilir. Bunu bilemiyorsunuz. Firmanın iyi niyetine bağlı. Ürünü daha renkli göstermek için katkı oranını arttırabiliyorlar. Sadece bunun için değil, birçok katkı maddesinde doz aşımı risklere yol açabilir. Ülkemizde karmin maddesinin kilogram düzeyinde 100 miligrama izin veriliyor.”

Cochineal böcegi ve gıdalarımızdaki kodları (E400-E495): Cochineal (Dactylopius coccus), Dactylopiidae ailesinden değişik kaktüslerde asalak olarak yaşamını sürdüren bir böcek türü. Çok eski yıllardan beridir bilinen ve kullanılan, kırmızı rengi veren bir böcektir. İlk olarak Aztek’ler tarafından kök boyası olarak kırmızı rengi vermek amacı ile kullanılmıştır. Avrupa’ya 16. yüzyılda gelmiştir ve başta çeşitli gıda maddelerine renk vermenin yanı sıra tekstil, kozmetik sanayinde de kullanılmaya ve yaygınlaşmaya başlamıştır. Karmin bu böceğinin dişilerinden veya yumurtalarından çıkartılan bir boya pigmentidir. Cochineal; Kanarya Adaları’nda ve Meksika’da yaşayan bir böcektir. Doğal ortamında çoğaldığı gibi kültürel olarak da yetiştirilmektedir. Kaktüs bitkisine kene gibi yapışarak hayatını sürdürür. Cochineal böceği için özel tarlalar kurulur. Bu böcekler ve larvaları, Meksikalı köylüler tarafından toplanır.

E 120 kodu ile tanımlanan karmin ya da koşineal, Coccus cacti veya Dactylopius coccus costa böceğinin dişilerinin vücutlarından ve yumurtalarından çıkartılan doğal bir renklendiricidir. Bu böcekler Meksika, Bolivya, Şili, Kanarya Adaları ve Peru’da çorak alanlarda yetişen dikenli bir kaktüste yaşarlar. Bir kilogram karmin elde edebilmek için, yumurtlama zamanlarında parlak kırmızı renge dönen bu böceklerden, yüzbinin üzerinde kullanılır. Elde edilen karminik asit, kalsiyum ve alüminyum iyonları ile birleştirilerek, karmin elde edilir. Karmin, koyu kırmızı renge sahiptir, ışığa ve ısıya karşı çok dayanıklıdır. Doğal renklendiriciler arasında, oksidasyona karşı en dayanıklı olan renklendiricidir.

Cıvıl Cıvıl Renklendirilmiş Market Rafları

Karmin, yüzyıllar önce, Orta ve Kuzey Amerika’daki Aztekler ve Mayalar tarafından boya maddesi olarak kullanılırdı. O yıllarda koşineal altın ile kıyaslanabilecek kadar değerli bir ticari üründü. Amerika kıtası keşfedildikten sonra, Avrupa’da da çok popüler oldu ve kozmetik, tekstil ve az miktarlarda da gıda sektöründe kullanılmaya başlandı. Karmin, toz, sıvı, suda çözünür ve yağda çözünür karmin türleri bulunmaktadır. Karmin, gıda, kozmetik, ilaç ve boya sektörlerinde kullanılmaktadır.

Kullanımı: Böcekten elde edilen karmin maddesi gıda renklendirme ajani olarak kozmetiklerde, ilaç sanayiinde ve boyacılıkta kullanılmaktadır. Etleri, sosları, kırmızı deniz ve işlenmiş kanatlı ürünleri de içine alan geniş bir gıda ürünü yelpazesinde kullanılan karmin, sosisler ve işlenmiş kümes hayvanı gibi et ürünlerinde, meyve preperatlarında, reçel ve marmelatlarda, koruyucularda, jelatinli tatlılarda, pasta ve fırın ürünlerinde, dondurmalarda, şekerlemelerde ve süt ürünlerinde de doğal renklendirici olarak bulunabilir[ Bir insan yiyecekler ile birlikte yılda ortalama bir ilâ iki damla karminik asit tüketmektedir. Kozmetiklerde ise saç ve cilt bakım ürünlerinde, rujlarda, yüz pudralarında, allıklarda kullanılmaktadır.

Dactylopius Coccus Böceklerinin Yetiştirildiği Kaktüs Tarlası

Gıda Sektöründe Kullanımı: Meyve preparatları, et ürünleri (salam, sosis ve sucuklar), deniz ürünleri (surumi, tarama), içecekler (alkollü ve alkolsüz içecekler, kokteyl şurupları, elma şarabı, sodalar, fonksiyonel içecekler), şekerlemeler (aromalı şekerler, lokumlar, jelibonlar), süt ürünleri (kırmızı meyveli yoğurtlar), unlu mamuller (kekler, bisküviler, börekler), reçeller, dondurma ve soslar. Karmin gıda sektörü dışında kozmetik sektöründe (rujlar, diğer kozmetik ürünleri) yoğun olarak, ilaç sektöründe şuruplarda ve haplarda, ayrıca tekstil sektöründe doğal ürünlerde kullanılmaktadır. Karmin kullanımı, son yıllarda tüketicilerin ve üreticilerin, sentetik renklendiriciler yerine, doğal renklendiricileri tercih etmesi nedeniyle artmaya başlamıştır.

Peki Bu Böcek Helal mi?

E 120 gıdalarda kulanımına izin verilen boya maddeleri içinde hayvansal kaynaklı tek renk maddesidir. Vejeteryanlar ve yahudiler bu maddeyi içeren gıdaları yememektedir. Müslümanlarda ise mezheplere göre bu böcekten elde edilen renk maddesini yemeyenler bulunmaktadır. Bu renk maddesinin helal, haram veya mekruh olduğu ile ilgili net bir açıklama bulunmamaktadır.  Karmin hassas kişilerde alerjiye neden olabilen bir renk maddesidir. Karmin gofret, puding, kek, şekerleme, sos, sütlü içecekler gibi bir çok gıda da kullanılmaktadır. Türkiye´de satılan ve karmin içeren bazı gıdalar şunlardır:

Bizim gıdalarda kullandığımız böcek boyasını

Meksika yerlileri yünlerini ve kumaşlarını renklendirmek için kullanıyor.

Sütlü Gıdalar:

• Danette, çilek aromalı puding, Danone
• Çilek aromalı süt, Danone
• Çilekli süt, Pınar
• İçim, çilekli puding, Ülker

Sakız:

• Vivident xylit Cube, nar ve fuji elma aromalı şekersiz tatlandırıcılı sakız
• Vivident xylit Aqua Gum, meyve aromalı şekersiz tatlandırıcılı sakız
• Vivident xylit 2 Fruit, çilek aromalı şekersiz tatlandırıcılı sakız
• Big babol çilgın meyveler balonlu mega draje sakız
• Şıpsevdi, meyve aromalı şekerli balonlu sakızlar, Kent
• Bubbaloo Mega, karışık meyve ve kola aromalı şekerli balonlu sakızlar, Kent
• First, tatlı & ekşi çilek aromalı tatlandırıcılı şekersiz draje sakız, Kent
• Vivident, cilek ve mandalina aromalı şekersiz şerit sakız,
• Vivident, çilek ve karpuz aromalı sıvı dolgulu tatlandırıcılı draje sakız,
• Mentos, çilek ve limon aromalı sıvı dolgulu tatlandırıcılı draje sakız,

Şekerleme, Bisküvi, Kek, Gofret ve Soslar:

• Lollipop, meyve aromalı karışık top şeker, Ülker
• Jelibon, karışık meyve aromalı yumuşak şeker, Kent
• Kremini, meyve sulu toffe şekerleme çilekli, Ülker
• Pop Tip, Ahududu aromalı draje şeker, Kent
• Ufo, kakaolu draje, Ülker
• Çokomel, çilek aromalı marshmallowlu bisküvi, Ülker
• Dankek, çilek soslu kek, Ülker
• Halk Bitanem, kırmızı meyveler kremalı sandviç bisküvi, Biskot Bisküvi
• Kaymaklım, çilek yoğurt kremalı sandviç bisküvi, Eti
• Çilek aromalı kremalı gofret, Ülker
• Kekstra çilekli kek, Ülker
• Böğürtlenli sos, Dr. Oetker

Bu Kodlara Dikkat

• E120
• EC120
• Karmin
• Karminik Asit
• Krimson
• Crimson
• Naturel Red 4
• E904