İngiltere-Çin Afyon Savaşları-Deniz Gökçe

Üzücüdür ki ilk, orta, lise ve yüksek eğitimde gençlerimize tarih bilgisi pek vermiyoruz. Tarih dersi var da, ders sadece resmi tarihi öğretiyor. Gençlerin birçoğu merak etmediği için de dünyanın ve kendi ülkelerinin bugün içinde bulunduğu konuma, aslında nasıl geldiğini bilmiyorlar.

Lütfen yukarıdaki başlığı okuyunca da şaşırmayın, ülkemizde Afyon’da yapılmış bir savaştan bahsetmiyoruz. İngiltere ile Çin arasında çok uzun süre önce gerçekleşmiş ama Çin’in ekonomik ve siyasi önemi arttıkça, önemi daha çok artan, ama pek bilinmeyen tarihi iki savaştan bahsediyoruz. Bu savaşlar Çin’in kendisini çok uzun süre dış aleme kapatmasına neden olan faktör olmuş. Peki tarih okuyup Afyon savaşlarını öğrenmek neden önemli ? Neden er veya geç mutlaka öğrenilmesi gerekiyor?

Bugün komşumuz veya bölgemizin ülkeleri olan Rusya, Azerbeycan, Irak, İran, ve gene yanıbaşımızdaki Suriye, şöyle veya böyle zaman zaman dünya çapında kavgaların konusu, en önemli anlaşmazlıkların temel hedefi haline geliyor. Örneğin 1880′li yıllarda petrolün önemi dünya çapında öğrenildiği ve petrole ve enerjiye el konması gerektiği ve en kolay çıkarılabilecek kaliteli petrolun bölgede olduğu anlaşıldığında, Batı ülkelerinin daha Birinci Dünya Savaşı başlarken, Osmanlı’nın en zayıf olduğu anda, petrol bölgelerini işgal edip oralara konuşlanmalarını, Hicaz Emiri Hüseyin’in daha ‘çişini tutamayan yaştaki’ çocuklarına Ürdün, Irak, Suriye adlı üç sentetik ülke kurarak bölgeye nasıl hakim olduklarını ve petrol bölgelerini paylaştıklarını, objektif tarih bilmeden bilemezsiniz. O zaman da ne Saddam’ı, ne Esad ailesini, ne de İran’ın içine kapanıklılığını anlayamazsınız. Anlamaz ve nedenini bilmezseniz de, ne o zamanın da bugünün de konularını anlayamaz olursunuz. Fakat bu dönemin tarihini bizim insanımıza anlatan kendi dilimizde ve ojektif tarih bilgisi kaynağı pek yok. Dış alemde ise bir sürü taraflı tarih mevcut. Bu nedenle ancak örneğin Kanadalı veya Avusturalyalı objektif bir tarihçi yazacak da, biz de dış kaynaktan okuyarak Ortadoğu’nun paylaşımının, petrolün kontrole alınması olayının, gerçeğini bilebileceğiz ve daha iyi görebileceğiz.

Çin tarihi de benzer şekilde hem geçmiş tarihte ne olduğu, hem de bugünkü bazı yaklaşımların nereden kaynaklandığını anlamak için öğrenilmesi için gereken bir şey. Bugün Çin ve İngiltere arasında Afyon Savaşları dendiği zaman hangimiz geçmişte 1839-42 ve 1856-66 arasında yapılmış olan bu savaşların detayını biliyoruz, objektif değerlendirme yapıp, bu savaşların bugünün dünyasındaki gelişmelere ne boyutta ışık tutuklarını çakıyoruz ? Kaldı ki bugün Çin’in geçmişi ve geleceği konusunda objektif bir kaynak nereden bulacağız?

Afyon savaşlarının neden ve sonuçlarını bilmeden bugünün dünyasında bilinçli ve mutlu yaşamak pek mümkün değil. Çin, Batı sanayi devrimini gündeme getirmeden evvel dünya toplam üretiminin yüzde 30 kadarını yapan en büyük ekonomiydi. Avrupa, sanayi devrimini başlattıktan ve özellikle İngiltere dünyadaki bir numaralı hegemon olduktan sonra, dev Çin iki yüz yıl içinde nasıl dünya üretiminin sadece yüzde beşini yapan ‘gariban’ haline geldi ? Bu sorunun cevabının neredeyse yarısı işte yukarıda adı geçen Afyon Savaşları adı ile anılan tarihi olay ile ilişkili. Çin’in ilerde ne boyutta dışa açılabileceğini de ancak geçmişi bilerek anlayabiliriz. Ancak bugün biraz şanslıyız.

 

Çin’in geçmişteki ve bugünkü bazı dışa kapalı tutum ve davranışlarını anlamak için İngiltere ile geçmişte geçen çatışmaları, ve bunların Çin’in izolasyonuna ve çöküşüne kısmen de olsa nasıl büyük etki yaptığını oldukça objektif bir kaynaktan öğrenme şansımız, bugün var. 36 yaşında bir İngiliz bilim kadını Çin tarihçisi Julia Lovell, Çin ile ilşkili üçüncü kitabını olayları ne salt Çin gözü ile, ne de salt İngiltere gözü ile anlatmayan ve oldukça objektif olma niyetinde bir eseri geçtiğimiz günlerde üretmiş. Kitap İngilizce basılmış ve Çincesi de çıkmak üzere. Adı ‘Opium War, Dreams, and the Making of China’. Yani ‘Afyon Savaşları, Rüyalar ve Çin’in İnşası’ gibi serbest bir tercüme yapmamız doğru olur. Bayan J. Lowell Cambridge mezunu ve şu anda Londra Üniversitesi Birkbeck College’da Çin tarihi dersleri vermekte. Dr. Lowell birçok Çin tarih ve edebiyat eserini de İngilizceye tercüme etmiş bir kişi. Kitabın önemi bir eser olduğunu düşünüyorum!